PHÓ ĐỀ ĐỐC HỒ VĂN KỲ THOẠI và HẢI CHIẾN HOÀNG SA, nguyễn văn thiệu, trần văn chơn, diệp quang thủy, hà văn ngạc, sự thật hải chiến hoàng sa

 

                        PHÓ ĐỀ ĐỐC HỒ VĂN KỲ THOẠI và HẢI CHIẾN HOÀNG SA
                                                                                                                                                     Thềm Sơn Hà
(trích trong "Sự Thật Hải Chiến Hoàng Sa 19/01/1974 ấn bản năm 2022)
                                                                                                                          ********** 

LỜI MỞ ĐẦU:
Qua bài viết ‘Tổng thống Thiệu và hải chiến Hoàng Sa’ trong quyển sách ‘Sự Thật Hải Chiến Hoàng Sa’ tác giả đã chứng minh đầy đủ sự vô lý về thủ bút của TT Thiệu trong cuốn sách ‘Can Trường Trong Chiến Bại’ cho phép ĐĐ Thoại được “nổ súng cảnh cáo trước mũi các chiến hạm này và nếu họ ngoan cố thì toàn quyền sử dụng vũ khí để bảo vệ sự vẹn toàn lãnh thổ VNCH."
Và đã chứng minh là lịnh khai hỏa lên đảo Quang Hòa của ĐĐ Thoại không phải là do từ thủ bút của TT Thiệu mà thực sự là do từ cuộc điện đàm giữa ông và TT Thiệu vào sáng ngày 19-1.

            Phó Đề đốc Diệp Quang Thủy Tham mưu trưởng Hải quân chính là người đã ra lịnh khai hỏa vào các chiến hạm Trung Cộng và khai hỏa lên đảo Quang Hòa.

     Tác giả nghĩ là dẫn chứng như thế cũng đủ, không cần viết thêm về cuộc phỏng vấn tháng 9-1975, trong đó ĐĐ Thoại đã trả lời thế nào về nội dung TT Thiệu viết trong thủ bút.
     Tuy nhiên trước sự kiện Tiến sỹ Nguyễn Tiến Hưng qua bài “Tổng thống Thiệu ra lệnh khai hỏa ở Hoàng Sa” (đăng trên BBC tiếng Việt ngày 7 tháng 3-2017) khẳng định một sự kiện quan trọng đối với lịch sử, tác giả buộc lòng phải trình bày đầy đủ câu trả lời của ĐĐ Thoại về thủ bút của TT Thiệu.
    
Ngoài ra bài viết cũng đối chiếu các diễn tiến quan trọng giữa bài phỏng vấn, nhật ký hành quân TTHQ/HQ và cuốn sách ‘Can Trường Trong Chiến Bại’ của Đô đốc Thoại.**

Biến cố Hoàng Sa xảy ra trong tháng 1-1974 và cuộc phỏng vấn do Tiến sĩ Oscar Fitzgerald thuộc Trung tâm Hải sử Hải quân HK thực hiện vào tháng 9-1975 ** (chỉ vài tháng sau khi ĐĐ Thoại tị nạn ở HK), thời gian cách nhau hơn một năm rưỡi, dĩ nhiên là khi đó ĐĐ Thoại phải còn nhớ rất chính xác hơn những gì mà ông đã viết trong cuốn sách cho ra đời 30 năm sau.

Tuy nhiên qua các phương tiện truyền thông, Đô đốc Thoại chưa bao giờ xác nhận là ông đã gọi vô dinh Độc lập sáng ngày 19/01 và tiếp theo đó, sau cuộc đổ bộ bất thành đã có cuộc điện đàm giữa Tổng thống Việt Nam Cộng Hòa Nguyễn Văn Thiệu và ông, trước khi ông ra lịnh khai hỏa.

          
            Những điểm không chính xác trong ‘CAN TRƯỜNG TRONG CHIẾN BẠI’
1.- Lý do Tuần dương hạm Lý Thường Kiệt HQ 16 ra Hoàng Sa
ĐĐ Thoại nêu hai lý do khác nhau về nhiệm vụ của HQ 16.
a.- Trích từ “Can Trường Trong Chiến Bại (CTTCB)”:
“Vào ngày 15 tháng 1, năm 1974, tuần dương hạm Lý Thường Kiệt (HQ 16), hạm trưởng là trung tá Lê văn Thự, được lịnh của Bộ Tư Lịnh Vùng I Duyên Hải đưa địa phương quân thuộc tiểu khu Quảng Nam và nhân viên khí tượng ra Hoàng Sa để thay thế toán đang ở ngoài đó đã hết nhiệm kỳ… Chuyến hải hành này của tuần dương hạm Lý Thường Kiệt (HQ 16) hoàn toàn có tính cách định kỳ.”
_______________________________________________________________________________________________________________________
NHẬN XÉT
Đây là chuyến công tác đặc biệt. Công tác định kỳ mỗi ba tháng là để thay quân và toán khí tượng,
Nếu là công tác định kỳ, HQ 16 đưa toán thay thế lên đảo và rút toán được thay thế về lại tàu vào lúc nào? Họ làm gì trong suốt thời gian ở trên tàu?
Không tìm thấy có bất cứ một tài liệu nào đề cập đến việc thay và rút quân.
_______________________________________________________________________________________________________________________
b.- Trích từ tài liệu phỏng vấn của Hải quân HK: “Tôi gởi chiến hạm ra ngoài đó chỉ để thăm viếng. Ngày hôm đó tôi gởi tàu đi vì Tướng Trưởng dự định một ngày nào ra thăm đảo. Ông không biết là ông có thể đáp máy bay xuống đảo được hay không. Tôi muốn chắc chắn là điều này có thể được, bởi vì tôi không nghĩ là bất cứ máy bay nào cũng có thể đáp xuống đảo Hoàng Sa. Nhưng tôi vẫn gởi tàu ra ngoài đó để xem chúng tôi có thể xây một phi đạo hay một cái gì giống như vậy.” …“Anh ấy chỉ đến đó và rồi tôi nhớ là anh rời Đà Nẵng đêm thứ Hai và tôi đã trù tính anh trở lại Đà Nẵng vào sáng thứ Tư (thứ Hai là ngày 14 tháng 1, thứ Tư là ngày 16-1).
_______________________________________________________________________________________________________________________
NHẬN XÉT
Điện văn Tòa Đại sứ HK gởi về BNG/HK trùng hợp với câu trả lời của ĐĐ Thoại trong cuộc phỏng vấn: “Ngày 14 tháng 1, chiến hạm Hải quân Việt Nam HQ 16, nguyên là loại Cutter của lực lượng Tuần duyên Hoa Kỳ, rời Đà Nẵng lúc 17:50H một trong các chuyến công tác thường lệ mà thời gian lần nữa không được dự kiến sẽ vượt quá 72 giờ. (điện văn số 924 nhóm ngày giờ 21 0920Z JAN 74BNG/HK)
__________________________________________________________________________________________________________________________________

2.- Lý do viên chức DAO Gerald Kosh tháp tùng HQ 16 ra Hoàng Sa
a.- Trích từ ‘CTTCB’: “cùng lúc đó Bộ Tư Lịnh Quân Đoàn 1 liên lạc với tôi để xin cho hai sĩ quan công binh đi theo tàu ra ngoài đó để nghiên cứu việc tu sửa lại cầu tàu tại Hoàng Sa. Sau đó văn phòng tổng lãnh sự của Hoa Kỳ cũng xin phép tôi cho một người Mỹ tên Gerald Kosh cùng đi theo tàu để biết đảo Hoàng Sa”
b.- Trích từ tài liệu phỏng vấn của hải quân HK :
••• Phó Đề đốc Hồ văn Kỳ-Thoại: “Anh ấy từ Tướng Trưởng đến Toà Đại sứ Hoa Kỳ. Nhưng dù sao, anh đã được gửi đi vì các tướng ở Quân Đoàn I có thói quen mời quan khách mỗi lần có thăm viếng hay chuyện gì đó. Ngày hôm đó, Tướng Trưởng muốn biết là chúng tôi có thể xây một phi đạo ở ngoài đó, hoặc một cái gì đó giống như thế. Vì vậy, ông yêu cầu Phòng 3/BTL/QĐ1 gởi người. Và rồi đã xảy ra chuyện Trưởng phòng 3 gọi viên chức đối tác của mình là ông Tổng Lãnh sự.
Tổng Lãnh sự hỏi anh ấy, "Anh có muốn đi ra Hoàng Sa; có một số Sĩ quan đi ngày hôm nay?
Sau đó Tổng Lãnh sự gửi anh ta để chụp ảnh. Tất cả là như vậy. Anh ta đi chỉ để cho vui. Anh đến gặp tôi; tôi quên tên anh. Tôi nói, "được rồi, không sao hết."
Tôi không biết là chúng tôi sẽ có một trận chiến hay bất cứ điều gì như thế. Bởi vì chiến hạm được dự trù trở về vào ngày hôm sau.”
••• HQ Đại tá Nguyễn Xuân Sơn Tư lệnh Hạm đội. *
“Chuyện HQ 16 ra Hoàng Sa đến tai tòa Tổng Lãnh sự HK ở Đà Nẵng và Kosh muốn đi theo. Đó là lý do tại sao chúng tôi có người Mỹ trên tàu. Anh ấy là người của tòa Tổng Lãnh sự ở Đà Nẵng. Anh ấy không biết gì về việc Trung Cộng xâm nhập trong khu vực đó. Anh ấy chỉ muốn đi theo”.
                                 Phần trả lời qua hai cuộc phỏng vấn Đô đốc Thoại và Đại tá Sơn do Hải quân Hoa Kỳ thực hiện xác nhận là chính Tướng Ngô Quang Trưởng Tư lệnh Vùng 1 Chiến thuật là người đã đưa ra ý kiến về việc xây phi đạo trên đảo Hoàng Sa và đây là lý do tại sao HQ 16 chở toán Công binh ra Hoàng Sa và luôn tiện Gerald Kosh tháp tùng.

3.- Tình trạng trú đóng trên các đảo trong nhóm Nguyệt Thiềm (Lưỡi Liềm)
Trang 152 ‘CTTCB’ ĐĐ Thoại viết:

• Nhưng ông lại mâu thuẩn khi trả lời BBC trong tháng 1/2010: “Những đảo kia thuộc quyền kiểm soát của VNCH, và không có quân.”
• Và tiếp theo trong lần phỏng vấn với Hải quân Hoa Kỳ: [“Chiến hạm đi quan sát và phát hiện có nhiều người trên đảo khác. Đảo từng bị bỏ hoang, không ai ở trên đảo này. Như các đảo Cam Tuyền, Quang Hòa và Duy Mộng. Nhưng bây giờ thấy nhiều người, với lều.

NHẬN XÉT: bắt đầu từ 5 tháng 10-1959, Tỉnh đoàn Bảo an (sau này đổi tên là Địa phương quân) thuộc tỉnh Quảng Nam gởi 43 lính Bảo an ra Hoàng Sa thay thế Đại đội TQLC, tuy nhiên một số TQLC thuộc Tiểu đoàn 3 còn được duy trì cho đến cuối năm 1963.
Từ năm 1964 duy nhất chỉ còn toán ĐPQ khoảng một Trung đội trú đóng trên đảo Hoàng Sa.   

4.- Diễn tiến trước khi TT Thiệu đến thăm Vùng 1 Duyên hải
Trong sách, ĐĐ Thoại đã nêu ra các sự kiện dồn dập và căng thẳng để chứng minh sự hợp lý thủ bút của TT Thiệu.
a.- Ngày 15/01  
••• Trích trong ‘CTTCB’: “Khi chiến hạm vừa khởi hành từ Đà Nẵng thì tiểu khu Quảng Nam cho hay địa phương quân trên đảo báo cáo là thấy một vài ghe đánh cá xuất hiện rất gần bờ tại đảo Pattle. Tôi liền chuyển tin tức đó cho chiến hạm HQ 16, ngay khi đến nơi phải đi tuần chung quanh tất cả đảo và báo cáo chi tiết.
Sáng ngày 16 (đúng ra là ngày 15/01), chiến hạm HQ 16 khi đến nơi vùng đảo thuộc chủ quyền của Việt Nam, báo cáo rằng có một số tàu đánh cá chạy về hướng Bắc và đồng thời khi người nhái của Hải quân Việt Nam đổ bộ để thám sát các đảo Duncan và Drummond thì đụng ngay một toán quân nhân Trung Cộng … (trang 155)
••• Từ nhật ký hành quân TTHQ/HQ
     • lúc 10:00H: HQ 16 đến đảo Hoàng Sa, neo ở hướng Đông Nam, sau khi hoàn tất nhiệm vụ đưa phái đoàn tháp tùng lên đảo, nhổ neo vận chuyển đến thả trôi ở hướng Đông đảo Cam Tuyền.
     • lúc 14:40H: phát hiện cờ TC trên đảo Cam Tuyền cùng với 1 tàu đánh cá neo gần bờ treo cờ đảng Cộng sản Trung Hoa màu đỏ với hình cái búa và cái liềm. Tàu mang số 402, có tên là Ngư (viết bằng tiếng Trung Hoa). Tàu có 2 antenna và cần trục trên boong tàu để điều khiển lưới, nhưng không thấy lưới hoặc vũ khí. Đã có báo cáo tàu neo trong khu vực này từ ngày 10 tháng 1-1974. Có nhiều ghe nhỏ quanh tàu. HQ 16 dùng quang hiệu để hỏi lý do tàu có mặt nơi đây, nhưng không được trả lời.
(HQ Đại úy Đào Dân diễn tả tương tự: “Bao nhiêu ống nhòm đổ đồn vào nó, và khi tàu đến gần hơn, nền cờ đỏ và 5 ngôi sao vàng ở ngay góc làm cho tôi hơi khựng lại. Tàu Trung Cộng.” Ngoài ra, ông cũng không ghi nhận tàu có trang bị vũ khí )
     • lúc 17:30H: HQ 16 dùng tiểu đĩnh với 6 nhân viên đến gần kiểm soát tàu xâm nhập, người trên tàu ra cử chỉ làm dấu hiệu không muốn họ đến gần và chỉ cờ TC trên đảo Cam Tuyền.
     • lúc 18:00H: tiểu đĩnh trở về tàu, sau đó HQ 16 nhận chỉ thị thám sát các đảo còn lại là Vĩnh Lạc, Quang Hòa và Duy Mộng.
••• Điện văn tòa Đại sứ HK gởi về BNG/HK: “ Lúc 14:40H ngày 15 tháng 1, HQ 16 phát hiện một tàu đánh cá TC trọng tải khoảng 100 tấn, mang số 402 neo gần đảo Cam Tuyền và thấy cờ TC trên đảo.”

Các dẫn chứng trên đã xác nhận HQ 16 có mặt ở Hoàng Sa ngày 15-01 cho đến hết ngày 18-01 và trong khoảng thời gian này không hề có chuyện “Sáng ngày 16 … người nhái của Hải quân Việt Nam đổ bộ để thám sát các đảo Duncan và Drummond thì đụng ngay một toán quân nhân Trung Cộng”.

Và cũng không ngạc nhiên khi sự thật được phóng đại qua qua bài viết THĐ 47 của Đại tá khuê: “HQ 16 đến Hoàng Sa vào sáng ngày 15/1/74, chiến hạm phát hiện nhiều ngư thuyền võ trang Trung Cộng hiện diện trong nhóm “Nguyệt Thiềm”. Ngoại trừ đảo Pattle (Hoàng Sa), các đảo còn lại đều có cờ Trung Cộng. Trung Cộng đã chiếm đóng đảo Duncan.” (trang 297)
Và tiếp theo trong trang 298:
“Hồi 10:00H, HQ 16 neo tại Đông Nam đảo Pattle, sau đó nhổ neo tuần tiễu và đã phát giác trên đảo Robert có cắm cờ Trung Cộng và gần đó có một tàu đánh cá Trung Cộng. Tàu này mầu xanh xám, mang tên Nam Ngư, số 402. Vỏ bằng sắt, mũi hình chữ “V”, trọng tải 130 tấn, trang bị đại bác 25 ly.”

b.- NGÀY 16-01
••• Trích trong ‘CTTCB’:
“Trong đêm tình hình yên lặng. Sáng ngày 17/01, tuần dương hạm HQ 16 báo cáo là hai tàu đánh cá Trung Cộng không tuân lịnh của chiến hạm Việt Nam ra khỏi lãnh hải Việt Nam.        
Ngoài ra chiến hạm HQ 16 báo cáo sự xuất hiện của hai tàu chở quân của Trung Cộng đến gần đảo và trên bờ có cắm nhiều cờ Trung Cộng. Trung tá Thự cho một toán đổ bộ gồm một trung úy và mười bốn đoàn viên của chiến hạm trang bị M79 và súng cá nhân lên bờ bằng xuồng cao su để nhổ hết cờ Trung Cộng và thay bằng cờ Việt Nam. Khi lên bờ toán này gặp nhiều người Trung Hoa nhưng không rõ là ngư phủ hay binh sĩ tuy nhiên toán đổ bộ được chỉ thị không được bắn trước trừ khi phải tự vệ … Trong lúc đó vì chiến hạm HQ 16 phải di chuyển chiến thuật nên toán đổ bộ sau khi xong công tác phải ở lại trên đảo và sống với lương thực khô mang theo.” (trang 156)
Đúng 8 giờ sáng ngày hôm sau, tổng thống và phái đoàn …đến bộ tư lịnh Vùng 1 Duyên Hải bằng xe…Tôi nhấn mạnh việc chiến hạm Việt Nam cố gắng mời chiến hạm Trung Cộng rời khỏi lãnh hải một cách ôn hòa nhưng tình hình trong 24 giờ qua cho thấy Trung Cộng có ý định khiêu khích (trang 157).
••• Từ nhật ký hành quân TTHQ/HQ
Sáng ngày hôm sau 16 tháng 1, HQ 16 thám sát các đảo khác trong nhóm Nguyệt Thiềm và phát hiện người trên đảo Quang Hòa và tàu thuyền di chuyển chung quanh đảo Duy Mộng.    
     • lúc 11:00H: HQ 16 đưa một toán nhân viên lên thám sát đảo Vĩnh Lạc. Kết quả tìm thấy một quả lựu đạn, một chai rượu Suntory và nơi giấu thực phẩm trống trơn. Toán này trở về tàu lúc 12:25H sau khi cắm 2 lá cờ VNCH trên đảo.
     • lúc 11:50H: HQ 16 báo cáo phát hiện 1 tàu TC di chuyển chung quanh đảo Cam Tuyền, tuy nhiên vì khoảng cách xa không thể xác định rõ chi tiết.
••• Điện văn tòa Đại sứ HK gởi về BNG/HK: “ Sáng ngày hôm sau 16 tháng 1, HQ 16 thám sát các đảo khác trong nhóm Nguyệt Thiềm và phát hiện người trên đảo Quang Hòa và tàu thuyền di chuyển chung quanh đảo Duy Mộng.”
_________________________________________________________________________________________________________________          
NHẬN XÉT
a.- ĐĐ Thoại: Qua hai trang 155&156 trong sách ‘CTTCB’ có thể nhận ra tình hình trước khi TT Thiệu đến BTL/V1DH  được ĐĐ Thoại ghi nhận như sau:
• HQ 16 báo cáo có một số tàu đánh cá chạy về hướng Bắc.
• Người nhái của Hải quân Việt Nam đổ bộ để thám sát các đảo Duncan và Drummond thì đụng ngay một toán quân nhân Trung Cộng.
• Hai tàu đánh cá Trung Cộng không tuân lịnh của chiến hạm Việt Nam ra khỏi lãnh hải Việt Nam.
• HQ 16 báo cáo sự xuất hiện của hai tàu chở quân của Trung Cộng đến gần đảo và trên bờ có cắm nhiều cờ Trung Cộng.
• Trung tá Thự cho một toán đổ bộ …nhổ hết cờ Trung Cộng và thay bằng cờ Việt Nam.
• Khi lên bờ toán này gặp nhiều người Trung Hoa nhưng không rõ là ngư phủ hay binh sĩ.
• Toán đổ bộ sau khi xong công tác phải ở lại trên đảo và sống với lương thực khô mang theo.
Đúng 8 giờ sáng ngày hôm sau, tổng thống và phái đoàn …đến bộ tư lịnh Vùng 1 Duyên Hải bằng xe …Tôi nhấn mạnh việc chiến hạm Việt Nam cố gắng mời chiến hạm Trung Cộng rời khỏi lãnh hải một cách ôn hòa nhưng tình hình trong 24 giờ qua cho thấy Trung Cộng có ý định khiêu khích (trang 157).”
_______________________________________________________________________________________________________________________

b.- HQ Đại tá Phạm Mạnh Khuê trong THĐ 47
• nhiều ngư thuyền võ trang Trung Cộng hiện diện trong nhóm “Nguyệt Thiềm”.
• Ngoại trừ đảo Pattle (Hoàng Sa), các đảo còn lại đều có cờ Trung Cộng.
• Trung Cộng đã chiếm đóng đảo Duncan.
• tàu đánh cá Trung Cộng trang bị đại bác 25 ly.”

c.- Trong khi nhật ký hành quân TTHQ/HQ ghi nhận
• HQ 16 không có nhận chỉ thị đi tuần khi đến Hoàng Sa. Do đó sau khi đưa toán tháp tùng lên đảo HS,       HQ 16 trở ra thả trôi gần đảo Cam Tuyền phát hiện tàu đánh cá mang số 402 và cờ TC trên đảo.
• Chỉ có 1 tàu đánh cá và HQ 16 không có ra lịnh cho tàu này ra khỏi lãnh hải Việt Nam.
• Không có báo cáo nào ghi nhận sự xuất hiện của hai tàu chở quân của Trung Cộng
• TT Thiệu đến BTL/V1DH lúc 08:00H ngày 16/01, trong khi HQ 16 đưa nhân viên cơ hữu lên đảo Vĩnh Lạc lúc 11:00H.
• Trên đảo Vĩnh Lạc không có ‘nhiều người Trung Hoa’ và không có cờ TC như ĐĐ Thoại viết trong sách.
• Toán đổ bộ HQ 16 trở về tàu lúc 12:25H, không ở lại trên đảo.
• Sáng ngày 17/01, HQ 16 đưa toán 15 người trở lên đảo Vĩnh Lạc.
5.- Thủ bút TT Thiệu
a.- ĐĐ Thoại
   • Trong sách ‘CTTCB’: “Tổng thống bảo tôi cho đánh máy ngay chỉ thị này và cho một sĩ quan mang tay về cho thủ tướng Khiêm chỉ thị trên.” 
   • Trong cuộc phỏng vấn: “Thủ bút chỉ thị của TT Thiệu đã được đánh máy lại …Các bản đánh máy được sĩ quan mang tay về Sài Gòn trong ngày hôm đó cho Bộ Tư lệnh Hải quân (ai có đọc bản này thì tôi không rõ) và văn phòng Thủ tướng Đại tướng Trần Thiện Khiêm …” (trang 348 Tài liệu phỏng vấn _Hải Chiến Hoàng Sa_ của Ủy ban Nghiên cứu Hải chiến Hoàng Sa, xuất bản năm 2010 tại Hoa Kỳ)
b.- HQ Đại tá Nguyễn Xuân Sơn: “Tổng thống chỉ thị trao cho Thủ tướng và Tổng Tham mưu trưởng mỗi vị một bản sao. Đó là thủ bút của chính ông.”  (HQHK phỏng vấn tháng 7/1975)                                 
c.- ĐĐ Chơn: “Tổng thống ra lệnh cho ông Thoại có giấy viết tay đàng hoàng, viết dài lắm, tôi đã đọc lệnh đó (khi ở Đà Nẵng), …” (trang 325 Tài liệu phỏng vấn _Hải chiến Hoàng Sa_ của Ủy ban Nghiên cứu Hải chiến Hoàng Sa, xuất bản năm 2010 tại Hoa Kỳ)
______________________________________________________________________________________________________________________
NHẬN XÉT: ĐĐ Chơn xác nhận ông đọc thủ bút TT Thiệu khi ông ở Đà Nẵng. Nếu có người mang thủ bút quan trọng của TT Thiệu về BTL/HQ sao ông lại không biết, không đọc!
________________________________________________________________________________________
6.- HQ 4 rời Đà Nẵng
a.- Trích từ ‘Hồ Văn Kỳ-Thoại_Naval Battle of The Paracels_Cornell University_2014’: “Trở về BTL/HQ chiều tối ngày hôm đó, tôi gởi khu trục hạm HQ 4, dưới quyền chỉ huy của HQ Trung tá Vũ hữu San ra Hoàng Sa hợp lực với HQ 16. Sáng ngày hôm sau, 17/01 TT Thiệu đến BTL/V1DH ở Đà Nẵng.”
b.- Trích trong ‘CTTCB’: “Sáng ngày 17 tháng 1… BTL/HQ biệt phái thêm cho Hải Quân V1DH khu trục hạm Trần Khánh Dư HQ 4.’ (trang 156&157)
c.- Từ nhật ký hành quân TTHQ/HQ: Lúc 21:30H ngày 16/01 HQ 4 rời Đà Nẵng với 27 Biệt hải thuộc Sở Phòng vệ Duyên hải và một nhiếp ảnh viên.
________________________________________________________________________________________
NHẬN XÉT
   • Dẫn chúng “a” cho thấy HQ 4 ra HS vào chiều ngày 15/01.
   • Dẫn chứng “b” không chính xác. Thật sự HQ 4 đang biệt phái và dưới quyền điều động của V1DH.
   • Dẫn chứng “c” cho thấy thực sự HQ 4 ra HS lúc 9 giờ 30 đêm 16/01.
_______________________________________________________________________________________________________________________
7.- Toán Người nhái đổ bộ lên đảo
Theo ĐĐ Thoại: “Trung úy Đơn, sĩ quan người nhái bị tử thương ngay lúc đầu khi xuồng cao su vừa đến bờ. Vì lực lượng người nhái Việt Nam quá ít nên sau cùng phải đầu hàng và bị bắt làm tù binh. (trang 172&173)”.
Thực sự toán người nhái triệt thoái về tàu, không ai bị bắt làm tù binh.

8.- Toán Biệt hải trên đảo Hoàng Sa
Theo Đô đốc Thoại: ‘Toán đổ bộ của khu trục hạm Trần Khánh Dư, trên đảo Cam Tuyền cũng như nhân viên đài khí tượng, địa phương quân và biệt hải trên đảo Hoàng Sa bị bắt làm tù binh, tổng cộng 43 người”.  (trang 173)
Thực sự trên đảo Hoàng Sa không có Biệt hải và tổng cộng có 48 người bị bắt làm tù binh.

9.- Toán đổ bộ của HQ 16
ĐĐ Thoại viết: “Toán đổ bộ của chiến hạm HQ 16 được lịnh trở ra chiến hạm …(trang 166) …Toán đổ bộ của HQ 16 trên xuồng cao su đang chèo ra khơi thì trận hải chiến bắt đầu …”  (trang 167)
______________________________________________________________________________________________________________________
NHẬN XÉT: Dựa theo chú thích 92 ở phần dưới trang 166 thì đây là toán đổ bộ lên đảo Vĩnh Lạc.
Trận chiến chưa thực sự bắt đầu. Họ đang ở trên đảo Vĩnh Lạc cách xa vùng chiến hơn 10 hải lý, ra lịnh cho họ chèo trở ra chiến hạm để làm gì?
Toán này xuống bè đào thoát trong ngày 20/1 sau khi TC bắt đầu tấn công lên đảo Cam Tuyền.
_______________________________________________________________________________________________________________________

10.- Tăng phái HQ 6 và HQ 11
ĐĐ Thoại cho là: “Tôi thấy tình hình sau đó trở nên bi đát ví như châu chấu đá voi, tới không được mà lùi cũng chết. Giải pháp duy nhất mà một cấp chỉ huy tối thiểu phải làm là xin tăng viện. Bộ Tư Lịnh tăng phái thêm cho Vùng 1 Duyên Hải hai chiến hạm nữa là tuần dương hạm Trần Quốc Toản (HQ 6) và hộ tống hạm Chí Linh (HQ 11).” (trang 169)
_______________________________________________________________________________________________________________________
NHẬN XÉT: trong lúc này trận chiến vẫn đang tiếp diễn.
• Xin tăng viện vào giờ phút này có quá trễ hay không?
• Có lẽ ĐĐ Thoại quên là HQ 11 đang ở dưới quyền sử dụng và điều động của V1DH.
Chính ông đã ra lịnh toán tăng phái gồm Hộ tống hạm Chí Linh HQ 11 và 3 Tuần duyên đĩnh (WPB) 709, 711 và 723 mang theo 91 Địa phương quân thuộc Tiểu khu Quảng Nam và 15 Biệt hải thuộc Sở Phòng vệ Duyên hải ra Hoàng Sa.
Toán tăng phái rời Đà Nẵng lúc 22:35H ngày 18/1, trong giờ phút này họ đang trên đường tới Hoàng Sa. Cần gì phải xin tăng phái thêm HQ 11!
_______________________________________________________________________________________________________________________

     Những điểm không chính xác trong cuộc phỏng vấn với Hải quân Hoa Kỳ
••• Theo ĐĐ Thoại: “Chiến hạm đi quan sát và phát hiện có nhiều người trên đảo khác. Đảo từng bị bỏ hoang, không ai ở trên đảo này. Như các đảo Cam Tuyền, Quang Hòa và Duy Mộng. Nhưng bây giờ thấy nhiều người, với lều. Chiến hạm báo cáo lên tôi. Đêm đó tôi đi dự buổi cơm chiều và nói chuyện với Tướng Trưởng.

NHẬN XÉT: Ngày 15/01 sau khi đưa người lên đảo Hoàng Sa, HQ 16 thả trôi gần đảo Cam Tuyền và chỉ phát hiện 1 tàu TC không võ trang gần đảo Cam Tuyền.
Trên đảo Cam Tuyền có cờ TC nhưng không có người.
Ngoài ra HQ 16 không nhận được lệnh đi quan sát các đảo Quang Hòa và Duy Mộng.

••• “Và chiến hạm báo cáo có vài tàu đánh cá, tàu đánh cá TC, đi vòng quanh bảo chiến hạm ra khỏi vùng, bắt đầu đẩy và đụng vô hông chiến hạm.  
- Tàu VN đụng tàu TC?
Không, tàu đánh cá TC  đâm vô chiến hạm. Tôi có nhiều hình ảnh. Họ cũng ra dấu hiệu. Sau đó tôi báo cáo cho Tướng Trưởng và ông bảo chính tôi nên tường trình lên TT Thiệu. Vì thế tôi nói với ông (TT Thiệu) vào buổi cơm chiều.

_______________________________________________________________________________________________________________________
NHẬN XÉT: Chiến hạm VN được ĐĐ Thoại ám chỉ là HQ 16, các sự kiện xảy ra vào chiều 15/1.
HQ 16 chỉ phát hiện một tàu đánh cá, không có sự va chạm nào giữa HQ 16 và tàu đánh cá TC.
Buổi tiệc khoản đãi TT Thiệu được tổ chức vào chiều ngày 15/01.
Sự kiện tàu đánh cá TC cố tình đâm vô HQ 4 xảy ra trong ngày 18/01.
________________________________________________________________________________________

                Điểm không chính xác trong bài viết ‘Naval Battle of The Paracels’:
“Khi chiến hạm đến Hoàng Sa sáng ngày 16/1, Hạm trưởng để ý thấy một vài tàu đánh cá không treo cờ đang di chuyển chung quanh các đảo và trên đảo Vĩnh Lạc có nhiều cờ nhỏ.” (Cornell University _2014 _trang 153-157)
_______________________________________________________________________________________________________________________
NHẬN XÉT: Thực sự HQ 16 phát hiện cờ TC trên đảo Cam Tuyền cùng với 1 tàu đánh cá neo gần bờ treo cờ đảng Cộng sản Trung Hoa màu đỏ với hình cái búa và cái liềm.
Trên đảo Vĩnh Lạc không có cờ.
________________________________________________________________________________________

Những điểm không chính xác trong cuộc phỏng vấn với BBC ngày 19/01/2010
• ĐĐ Thoại kể lại: “Trong các đảo thuộc chủ quyền VN thì đảo Hoàng Sa (Pattle) có người ở. Trên đảo có đài khí tượng và một đại đội lính đồn trú.”                                                   
Nhưng khi trả lời trong cuộc phỏng vấn với HQHK thì chỉ có một Trung đội:

Thực sự chỉ có một Trung đội ĐPQ đồn trú trên đảo Hoàng Sa.

• Và ông kể tiếp: “Khi thấy xuất hiện một số sinh hoạt khác thường trên đảo, chúng tôi cử người nhái và biệt hải lên thăm dò thì thấy quân nhân lạ và những chiếc tàu đánh cá có võ trang xuất hiện xung quanh.”
Không hiểu ông dẫn chứng sự kiện trên xảy ra vào lúc nào và trên đảo nào?
Chỉ có lần chạm trán thật sự giữa Người nhái và Biệt hải xảy ra trong sáng ngày 19/01/1974 khi họ đổ bộ lên đảo Quang Hòa thì bị lính Trung Cộng nổ súng gây thương vong.
Qua dẫn chứng từ sách, bài viết và các lần phỏng vấn đã cho thấy hình như các sự kiện xảy ra trong ngày 15 và sáng ngày 16/1 đã được ĐĐ Thoại diễn tả theo ý hướng làm cho tình hình có vẽ trầm trọng hơn để rồi từ đó:
Điểm chính yếu mà ông muốn nêu ra chính là sự hợp lý của thủ bút Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu cho phép ông dùng vũ lực.

                                                     NHẬN XÉT VỀ YẾU TỐ THỜI GIAN
Nếu đọc kỹ bài ‘TRẬN HẢI CHIẾN TẠI HOÀNG SA’ của ĐĐ Thoại, thật sự không thể hiểu thứ tự thời gian
các diễn tiến xảy ra như thế nào:
- trang 155: sáng ngày 16,  HQ 16 đến Hoàng Sa  …
- trang 155: chiều ngày 16-1 gặp TT Thiệu ở BCH/1/Tiếp vận ở Mỹ Khê…TT Thiệu chỉ thị ĐĐ Thoại chuẩn bị để ngày hôm sau lúc 8 giờ sáng TT sẽ cùng phái đoàn đến BTL/V1DH.
NHẬN XÉT: như vậy TT Thiệu sẽ đến BTL/V1DH ngày 17/01.
- trang 156&157: ĐĐ Thoại viết tiếp: “Trong đêm tình hình yên lặng. Sáng ngày 17/01, tuần dương hạm HQ 16 báo cáo là hai tàu đánh cá Trung Cộng không tuân lịnh của chiến hạm Việt Nam ra khỏi lãnh hải Việt Nam…
             Đúng 8 giờ sáng ngày hôm sau, tổng thống và phái đoàn ...đến bộ tư lịnh Vùng 1 Duyên Hải bằng xe …Tôi nhấn mạnh việc chiến hạm Việt Nam cố gắng mời chiến hạm Trung Cộng rời khỏi lãnh hải một cách ôn hòa nhưng tình hình trong 24 giờ qua cho thấy Trung Cộng có ý định khiêu khích (trang 157).”

NHẬN XÉT: qua đoạn viết trên, sẽ nhận ra là ĐĐ Thoại có ý muốn người đọc hiểu là TT Thiệu đến Vùng 1 Duyên hải ngày 18/01, tức là sau khi HQ 16 báo cáo ‘hai tàu đánh cá Trung Cộng không tuân lịnh của chiến hạm Việt Nam ra khỏi lãnh hải Việt Nam…sự xuất hiện của hai tàu chở quân của Trung Cộng đến gần đảo và trên bờ có cắm nhiều cờ Trung Cộng. Trung tá Thự cho một toán đổ bộ gồm một trung úy và mười bốn đoàn viên của chiến hạm trang bị M79 và súng cá nhân lên bờ…Khi lên bờ toán này gặp nhiều người Trung Hoa nhưng không rõ là ngư phủ hay binh sĩ tuy nhiên toán đổ bộ được chỉ thị không được bắn trước trừ khi phải tự vệ …’
Như vậy là tình hình thật sự nghiêm trọng, do vậy để thi hành lịnh của TT Thiệu cho phép ĐĐ Thoại được ‘toàn quyền sử dụng vũ khí để bảo vệ sự vẹn toàn của lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa’ qua sáng hôm sau quân ta thực hiện ngay cuộc hành quân tái chiếm đảo Quang Hòa và khai hỏa vô tàu địch.
      
Tuy nhiên các dẫn chứng sau đây chứng minh ngược lại là thật sự TT Thiệu đã đến Đà Nẵng chiều ngày 15/01 và sau đó đến BTL/V1DH sáng 16/01.                    
••• Tòa Đại sứ HK: “Ngày 14 tháng 1, chiến hạm Hải quân Việt Nam HQ 16, nguyên là loại Cutter của lực lượng Tuần duyên Hoa Kỳ, rời Đà Nẵng lúc 17:50H một trong các chuyến công tác thường lệ mà thời gian lần nữa không được dự kiến sẽ vượt quá 72 giờ.”
••• phỏng vấn do Trung tâm Hải sử Hải quân/HK thực hiện, ĐĐ Thoại trả lời về chuyến đi ngắn hạn của G.Kosh: “Anh ấy đã đến đó, và sau đó tôi nhớ anh rời Đà Nẵng tối ngày thứ Hai và tôi dự trù anh trở lại Đà Nẵng sáng ngày thứ Tư.”

  
Căn cứ theo lịch tháng 1, ngày thứ Hai là ngày 14 tháng 1, ngày thứ Tư là ngày 16 tháng 1.
Tài liệu TTHQ/HQ xác nhận HQ 16 rời Đà Nẵng chiều ngày 14/01 và đến Hoàng Sa sáng ngày 15/01, trưa ngày hôm đó phát hiện tàu TC. Sáng ngày hôm sau 16/01, ĐĐ Thoại trình bày sự kiện lên TT Thiệu.
••• Bài viết Hành quân Trần Hưng Đạo 47 của HQ Đại tá Phạm Mạnh Khuê: “đồng thời cũng chỉ thị Tư Lệnh Vùng I Duyên Hải trình bày trực tiếp sự kiện trên lên Tổng thống Việt Nam Cộng Hòa nhân dịp Tổng thống đến Bộ Tư lệnh Vùng 1 Duyên hải ngày 16 tháng 1 năm 1974.”
(Đại tá Khuê và ĐĐ Thoại cùng khóa 4/SQHQ/NT)
••• điện văn số 046612 ngày 22 tháng 1 của Toà Đại sứ gởi Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ (BNG/HK):
Lịch trình TT Thiệu thăm viếng Quân đoàn I
- Ngày 15/01, TT Thiệu bắt đầu ủy lạo một số đơn vị ngoài mặt trận thuộc tỉnh Quảng Ngải. Vào chiều ngày 15, ông đến Đà Nẵng và dùng cơm tối tại Bộ Chỉ huy Tiếp vận I ở Mỹ Khê.     
- Ngày 16/01, lúc 8 giờ sáng TT Thiệu đến Bộ Tư lệnh/Vùng 1 Duyên hải (BTL/VIDH). Sau đó ông thăm các chiến sĩ đóng tại phía Bắc đèo Hải Vân.

          Rõ ràng là TT Thiệu đã rời Vùng 1 Chiến Thuật sau ngày 16/01, làm sao ông có thể có mặt tại BTL/V1DH ngày 18/01?
ĐĐ Thoại đã viết sai về ngày HQ 16 rời Đà Nẵng, do vậy các sự việc tiếp theo như ngày HQ 16 đến Hoàng Sa và ngày TT Thiệu đến BTL/V1DH cũng sai đi (tuy nhiên trong bài phỏng vấn do Oscar P. Fitzgerald thực hiện ông trả lời đúng là ngày thứ Hai tức là ngày 14-01).
Sự mâu thuẫn trong các dẫn chứng về thời gian đã đưa đến sự tương phản trong các bài viết dựa trên tham khảo từ cuốn sách của ông.
Ví dụ nếu dựa vào trang 155 thì TT Thiệu sẽ đến V1DH vào sáng ngày 17-1 trong khi dựa vào trang 157 thì ông sẽ đến ngày 18-1 (thực sự TT Thiệu đến V1DH sáng ngày 16-1).
Và ngay cả Tiến sỹ Nguyễn Tiến Hưng cũng đã sai lầm dựa vào cuốn sách của ĐĐ Thoại khi ông xác định: “Ngày 18 tháng 1, Tổng thống Thiệu bay ra tận Đà Nẵng, lấy giấy ra viết tay thẳng cho Phó Đề đốc Hồ Văn Kỳ Thoại, Tư lệnh Hải quân Vùng 1 Duyên hải.”
         
Dù vậy, trong bài viết “Hải Chiến Hoàng Sa 19.01.1974 -Một vài dữ kiện do Tiến sĩ Nguyễn Tiến Hưng nêu ra.” Để trả lời thắc mắc một số cựu Hải quân, ĐĐ Thoại vẫn quả quyết:     
“Tổng thống Thiệu đi kinh lý miền Trung và dự cơm tối tại Sơn Chà đêm 16 tháng giêng 1974 và đến Bộ Tư Lịnh Vùng 1 Duyên Hải đúng 8 giờ sáng ngày 17 tháng 1, 1974 (không phải ngày 18 tháng 1, 1974).”  (www.navygermany.gerussa.com)

Và cũng tương tự khi ông viết về HQ 4:
- trang 156&157: Sáng ngày 17 tháng 1…BTL/HQ biệt phái thêm cho Hải Quân V1DH khu trục hạm Trần Khánh Dư HQ 4
- trang 157: Đúng 8 giờ sáng hôm sau, TT Thiệu và phái đoàn đến BTL/V1DH.
- trang 160: Khi khu trục hạm Trần Khánh Dư (HQ4) đến Đà Nẵng …
- trang 164: Mười giờ sáng ngày 18 tháng 1, trung tá San, hạm trưởng khu trục hạm Trần Khánh Dư (HQ4) cho toán đổ bộ lên bờ gồm 1 trung úy và 13 đoàn viên để thám sát đảo Cam Tuyền…
Trong khi thực sự HQ 4 rời Đà Nẵng lúc 21:30H ngày 16/01, đến Hoàng Sa lúc 15:00H ngày hôm sau 17/01, sau đó lập tức đưa toán Biệt hải lên thám sát đảo Cam Tuyền.
Không hiểu sao, ĐĐ Thoại lại có thể lẫn lộn về thời gian và ông cũng không muốn viết nhiều về những diễn tiến quan trọng từ sáng sớm ngày 19/01 cho đến khi khai hỏa mà chính ông đóng vai trò chủ yếu. Và tương tự như Đại Tá Khuê, ông chấm dứt trận chiến vào lúc 11:00H.
Đây là một sự sơ ý hay chủ ý?

Trong cuốn sách ‘Can Trường Trong Chiến Bại’, ông tập trung vào vấn đề chính yếu là thủ bút của TT Thiệu đã cho phép ông ra lịnh khai hỏa.

Do vậy ông đã sắp xếp những sự kiện dồn dập, có tính cách nghiêm trọng để căn cứ vào đó TT Thiệu viết thủ bút cho phép ông được quyền khai hỏa vì như thế “lịnh khai hỏa” trận hải chiến lịch sử của TT Thiệu mới hợp lý và có giá trị.

                                          ĐÔ ĐỐC THOẠI VÀ HQ ĐẠI TÁ HÀ VĂN NGẠC 
Trong sách ĐĐ Thoại cho biết lý do chọn Đại tá Ngạc chỉ là ngẫu nhiên khi ông có mặt tại Đà Nẵng.
Vì nhu cầu hành quân khẩn cấp cần phải có một vị chỉ huy các đơn vị hiện diện ngoài Hoàng Sa nên Đại tá Ngạc đã tình nguyện. Và ĐĐ Thoại "rất cảm kích về sự tình nguyện của đại tá Ngạc." (trang 162).
Chính vì thế trong sách ông hết lời ca ngợi Đại tá Ngạc: "... Anh là một anh hùng trong lịch sử hải chiến..." (khi liên lạc điện thoại với đại tá Ngạc tháng 2/1999 _trang 177) và nơi trang 178  ông còn viết thêm: "Đại tá Hà Văn Ngạc... xứng đáng là... anh hùng của Quân lực Việt Nam."   

• Tuy nhiên sự thật không dừng lại nơi đây, những gì ông trả lời trong cuộc phỏng vấn với HQ/HK hoàn toàn mâu thuẩn:
“Q. Tại sao ông chọn Đại tá Ngạc? 
 A. Bởi vì ông ấy là người thâm niên thuộc hạm đội. Tôi đã chọn Đại tá Thiện vì tôi biết Thiện giỏi hơn. Tôi biết Thiện có nhiều khả năng. Nhưng trong lúc này Thiện đang ở Nha Trang để cố gắng trục vớt một chiếc tàu. Thiện là Chỉ huy trưởng Hải đội Chuyển vận và Đổ bộ. Nhưng tôi yêu cầu Sài Gòn gửi ra cho tôi Thiện thay vì Ngạc. Nhưng Thiện đã bay về Sài Gòn, và ông đã ở lại qua đêm, và khi ông đến đây thì đã quá muộn. Tôi phải gửi Ngạc ra.”
______________________________________________________________________________________________________________________NHẬN XÉT: Đoạn trả lời phỏng vấn trên về việc ĐĐ Thoại thoạt đầu đề nghị BTL/HQ gởi Đại tá Thiện là chính xác. Đại tá Thiện xác nhận trong cuộc phỏng vấn với UBHS là ông được lệnh về Sài Gòn trình diện Phó Đề đốc Tham mưu trưởng Diệp Quang Thủy để lấy sự vụ lệnh gấp ra Đà Nẵng trình diện ĐĐ Thoại (Phỏng vấn HQ Đại tá Nguyễn Văn Thiện_trang 410_UBNC/HCHS).
_______________________________________________________________________________________________________________________• Trận hải chiến chấm dứt, ĐĐ Thoại phê bình Đại tá Ngạc:         
“- Hỏi: Ông có hài lòng với thành tích của ông ấy?           
  - Đáp: Không, thực sự không. Nhưng tôi nghĩ lý do vì đây là trận hải chiến đầu tiên của ông; thứ hai, các tàu không thích hợp cho trận hải chiến.”         
Và một trong các lý do ông không hài lòng vì:
1.- HQ 5 bắn lầm HQ 16:
“vào lúc này, 2 chiến hạm ta và 2 chiến hạm địch quá gần nhau. Đại tá Ngạc đặt hai chiến hạm của ông quá xa ở phía bên kia đảo. Có lẽ một quả đạn trúng HQ 16. Chiếc HQ 16 bị trúng có lẽ do đạn của ta. Vì ở phía bên kia đảo, họ cũng đang đánh nhau.” (trang 51_ phỏng vấn với HQHK)
(LTG: ĐĐ Thoại muốn nói là HQ 4 và HQ 5 quá gần 271 và 274, trong khi quá xa HQ 10 và HQ 16)
2.- Đại tá Ngạc đã thẳng thắng trình bày ý kiến đôi khi phản bác lịnh của ĐĐ Thoại trong giai đoạn rút quân về tàu và chuẩn bị khai hỏa. Do vậy đã đưa đến sự can dự của Tham mưu trưởng Phó Đề đốc Diệp Quang Thủy.
3.- Đại tá Ngạc đã tự ý ra lịnh di tản khỏi vùng giao chiến lúc 11:00H.

                                              NHẬN XÉT VỀ PHẢN ỨNG CỦA ĐÔ ĐỐC THOẠI
1.- ƯU ĐIỂM
a.-Tuyệt đối thi hành mệnh lệnh thượng cấp.
Là sĩ quan gương mẫu, ông thi hành lịnh của TT Thiệu đuổi tàu TC ra khỏi lãnh hải nhưng không bắt giữ và tuân hành lịnh của BTL/HQ khi ra lịnh cho các chiến hạm chuẩn bị tái chiếm Quang Hòa.
Với lực lượng TC trên biển và trên đảo so sánh với lực lượng ta sau khi HQ 5 vừa đến Hoàng Sa thì đây là điều khả thi vì chính ông cũng đã trình lên BTL/HQ là việc tái chiếm đảo Quang Hòa cần được thực hiện càng sớm càng tốt bởi vì họ chưa sẵn sàng.
Tuy nhiên khoảng 4 giờ sau khi HQ 5 đến vùng, TC lập tức tăng cường 389 và 396. Qua sáng ngày 19/01 chúng đưa 400 quân lên đảo Quang Hòa, chứng tỏ địch đã sẵn sàng.
ĐĐ Thoại sáng suốt nhận ra ngay là nếu phải thi hành lịnh của TL/HQ đổ bộ quân lên đảo, với quân số  quá ít ỏi, sẽ mang đến thất bại. Là quân nhân gương mẫu, ông không thể trái lịnh.
Tuy nhiên ông vẫn còn nuôi hy vọng cuối cùng là nếu trình bày sự việc lên TT Thiệu_ người đã viết thủ bút ra lịnh trực tiếp cho ông_ TT Thiệu sẽ can thiệp, ra lịnh cho TL/HQ hủy bỏ cuộc đổ bộ.  

Tiếc thay TT Thiệu vẫn còn ở Đà Lạt, không còn lựa chọn nào khác hơn, lúc 06:00H, ĐĐ Thoại đành phải ra lịnh cho Đại tá Ngạc đổ bộ Hải kích và Biệt hải lên đảo Quang Hòa.
b.- Nghiêm ngặt thi hành trách nhiệm.
••• Đối phó với tàu đánh cá Trung Cộng.
Dựa trên thủ bút của TT Thiệu từ cuộc phỏng vấn của Trung tâm Hải sử HK thì chính thủ bút này đã hạn chế việc ĐĐ Thoại sử dụng vũ lực để bắt giữ 2 tàu đánh cá ngụy trang TC. Và nếu càng truy cứu, nghiền ngẫm, đọc đi đọc lại … sẽ nhận ra một điều là lịnh này quá tổng quát, không đi sâu vào chi tiết, không có một chữ nào cho phép ĐĐ Thoại bắt giữ chúng hoặc nổ súng dù chỉ nổ súng cảnh cáo nói chi đến chuyện “toàn quyền sử dụng vũ lực”.
Vì thế nên ông chỉ quan tâm đến việc đuổi tàu TC ra khỏi hải phận như ông đã trình lên TL/HQ là: “Tổng thống ra lệnh cho Đô đốc Thoại phải giữ vững Hoàng Sa và đuổi tàu Trung Cộng ra khỏi hải phận.”

Dĩ nhiên là nếu nhận lệnh từ BTL/VIDH, HQ 16 và HQ 4 phải làm tròn nhiệm vụ kể cả việc sử dụng vũ khí để áp đảo và bắt giữ chúng, nhưng vì lệnh từ BTL/VIDH chỉ yêu cầu chiến hạm cố gắng đuổi chúng ra khỏi khu vực đảo Hoàng Sa và Cam Tuyền, không được bắt giữ và sử dụng vũ khí.
Chính vì thế mà trong ngày 18-1, HQ 16 đã hai lần yêu cầu thẩm quyền cao cấp ở BTL/HQ được phép tác xạ để ngăn chận chiếc 407 tiến vào đảo nhưng không được chấp thuận.
Sự dè dặt trong việc sử dụng biện pháp cứng rắn đối phó với lực lượng TC hiện diện trong khu vực nhóm Nguyệt Thiềm đã được ghi nhận qua sự kiện các chiến hạm VN chưa hề nhận được lịnh sử dụng vũ khí, kể cả vũ khí cá nhân, ngay cả khi tàu đánh cá và chiến hạm địch khiêu khích bằng cách vận chuyển đâm ngang mũi hoặc quá gần chiến hạm ta.
Theo lời ĐĐ Thoại thì ông luôn nhấn mạnh tới điểm sử dụng biện pháp ôn hòa để mời tàu đánh cá và chiến hạm TC ra khỏi lãnh hải VNCH từ ngày 15/01 đến sáng ngày 19/01.  

Là Tư lệnh vùng duyên hải, dĩ nhiên ĐĐ Thoại đã biết phương cách đối phó với tàu thuyền ngoại quốc xâm phạm lãnh hải, tuy nhiên vì phải thi hành theo nội dung trong thủ bút của TT Thiệu nên đã khiến ông e ngại không dám bắt giữ hoặc sử dụng vũ lực để đối đầu với hai tàu đánh cá TC.
Mặc dù TL/HQ ra lịnh: “nếu nó không nghe thì lôi nó giải giao về Đà Nẵng.” nhưng ông vẫn không thi hành, vì dù sao TT Thiệu vẫn là vị tư lệnh tối cao của quân đội, là người đã ra lịnh trực tiếp cho ông.
Và cũng chính vì sự dè dặt này mà 2 tàu đánh cá TC 402 và 407 vẫn tự do hoạt động trong nhóm Nguyệt Thiềm và đã thực hiện công tác hướng dẫn và đổ quân chiếm trọn 3 đảo còn lại là Cam Tuyền, Hoàng Sa và Vĩnh Lạc trong ngày 20/01.

••• Đổ bộ lên đảo Quang Hòa sáng ngày 19-1.
Đồng ý với ý kiến ĐĐ Thoại ‘Tôi nghĩ càng sớm càng tốt. Bởi vì họ chưa sẵn sàng.’ Lúc 15:50H ngày 18/01, BCH/HQ/Biển chuyển lịnh của TL/HQ đến TL/V1DH yêu cầu chỉ thị lực lượng đặc nhiệm tái chiếm đảo Quang Hòa và Duy Mộng bằng mọi giá, không được trì hoãn vì như thế sự tái chiếm sẽ khó khăn hơn.
Lịnh còn chỉ thị nên sử dụng hành động ôn hòa trước, nhưng nếu địch kháng cự, tiêu diệt chúng. Ngoài ra cố gắng vận chuyển đặt 2 chiếc Kronstadt của địch trong tầm tác xạ của các chiến hạm ta.
Tham chiếu khẩu lịnh từ TL/HQ, BTL/V1DH soạn thảo lịnh hành quân gởi đến 4 chiến hạm để thi hành.
Lúc 05:15H sáng ngày 19/01, 2 chiến hạm TC đổ bộ 400 quân lên hướng Đông Bắc đảo Quang Hòa.
Đại tá Ngạc lo ngại nếu trận chiến bùng nỗ, lực lượng Việt Nam sẽ bị thiệt hại nặng vì ngoài việc phải chống trả chiến hạm địch, thêm vào đó ông còn phải đổ bộ quân và lực lượng này sẽ cần sự yểm trợ.
Ông yêu cầu phi cơ được phái đến tăng viện có mặt ở khu vực trong giờ đổ bộ.
Về phần ĐĐ Thoại, nếu như trong đêm rạng sáng ngày 18-01, nhận rõ được cán cân chênh lệch lực lượng ông đã hủy bỏ lịnh đổ bộ toán Biệt hải 27 người từ HQ 4 lên đảo Duy Mộng, thì sáng ngày 19-01, cán cân lực lượng chênh lệch quá nhiều.
Không như chiều ngày hôm qua 18/01, lúc này địch đã sẵn sàng sau khi tăng cường hai chiếc T 43 389, 396 và mang 2 tàu chuyển vận đổ bộ 400 quân lên đảo Quang Hòa.

Nắm chắc phần thất bại trong tay, ĐĐ Thoại gọi điện thoại trực tiếp về phủ Tổng thống với ý định trình bày lên TT Thiệu sự bất lợi.
Tuy nhiên, trong lúc này, TT Thiệu đang ở Đà Lạt, vì thế ông trình bày với vị Đại tá trong phủ Tổng thống là ông nghĩ hành quân tái chiếm đảo chiếm đảo Quang Hòa không thể thực hiện được vì chúng tôi sẽ gặp sự kháng cự mạnh mẽ.      
Nhưng họ (LTG: Phủ Tổng thống) vẫn muốn tôi làm bất cứ điều gì mà luật pháp quốc tế bắt buộc phải thi hành; có nghĩa là Hoàng Sa thuộc về Việt Nam; họ (LTG: Trung Cộng) sẽ phải rời khỏi đảo. Và nếu họ nổ súng vào lực lượng ta, bắn trả lại họ.

(LTG: vị Đại tá đầy uy quyền, thay mặt TT Thiệu để quyết định các sự việc quan trọng khi ông vắng mặt, có lẽ không ai khác hơn là Đại tá Võ Văn Cầm, Chánh văn phòng phủ Tổng thống. Ông ít khi tháp tùng TT Thiệu trong các chuyến kinh lý.)
Sự sai biệt thời gian từ lúc Đại tá Ngạc báo cáo Trung Cộng đổ bộ thêm 400 lính lên đảo Quang Hòa _ lúc 05:15H cho đến khi ĐĐ Thoại ra lịnh đổ bộ lúc 06:00H_ một lần nữa đã chứng minh sự xác thực của cuộc điện đàm và sự khôn ngoan của ông.

Có thắc mắc không tìm được câu trả lời trong bất cứ tài liệu nào là không hiểu ĐĐ Thoại có điện đàm trình bày với ĐĐ Chơn trước khi ông gọi vô dinh Độc Lập? Chắc hẳn là trước sự kiện TỐI QUAN TRỌNG này ĐĐ Thoại bắt buộc phải báo cáo và trình bày ý kiến của ông với TL/HQ. Đô đốc Chơn không còn nữa, thắc mắc này chỉ có ĐĐ Thoại và một vài vị Sĩ quan cao cấp như Đại tá Đỗ Kiểm, Đại tá Phạm Mạnh Khuê …có thể trả lời mà thôi.

 

 

 Cuộc điện đàm đã giải tỏa trách nhiệm cho ĐĐ Thoại, lúc 06:00H, V1DH ra lịnh Đại tá Ngạc tái chiếm đảo Quang Hòa. Toán Hải kích và Biệt hải đổ bộ lên đảo Quang Hòa với chỉ thị từ Đại tá Ngạc: “… không được nổ súng và lên bờ yêu cầu toán quân của họ rời đảo.” 

Khi TC nổ súng gây thương vong cho toán đổ bộ cũng vừa lúc TT Thiệu gọi điện thoại ra V1DH. 

Sau cuộc điện đàm với TT Thiệu vì không nhận được chỉ thị rõ rệt ngoài câu hỏi “Như vậy Hải quân đã làm gì chưa?” nên ĐĐ Thoại lưỡng lự không biết đối phó như thế nào, ông chỉ muốn giới hạn cuộc chiến trên bộ bằng cách tập trung hỏa lực khai hỏa lên đảo và giữ đầu cầu.

Nhật ký TTHQ/HQ ghi nhận Trung Cộng nổ súng vào toán Hải kích lúc 08:30H làm 1 người tử thương và 1 người bị thương. Toán Hải kích không phản pháo. Lúc TC khai hỏa, toán Hải kích đang ở ngoài bãi biển và lính TC ở trong hầm trú ẩn.

Phải chờ đến 22 phút, sau cú điện thoại của TT Thiệu, lúc 08:52H TL/V1DH mới ra lịnh cho toán Hải kích phản pháo và các chiến hạm khai hỏa yểm trợ tối đa toán Hải kích.

Điều này cho thấy là ông vẫn còn ngần ngại trong quyết định sử dụng vũ lực để đối đầu với TC và ông chỉ ra lệnh khai hỏa sau khi đã có một sự hối thúc nào đó từ cấp thẩm quyền cao cấp và thẩm quyền này không ai khác hơn là TT Thiệu qua câu hỏi chấm dứt cuộc điện đàm.     
Nhật ký hành quân của TTHQ/BTL/HQ xác nhận lúc 08:52H ĐĐ Thoại ra lịnh chiến hạm HQVN tác xạ vào đảo trong lúc triệt thoái toán Hải kích và Biệt hải về tàu nhưng không giao chiến với tàu TC.
           Tuy nhiên HQ Đại tá Phạm Mạnh Khuê viết trong HSTT hơi khác đi “Hồi 08:50H, Tư lệnh Vùng I Duyên hải chỉ thị chiến hạm bắn tối đa vào đảo; đồng thời, nếu cần, triệt hạ luôn chiến hạm địch.”
           
Hai tài liệu dẫn chứng trên đã cho thấy sự trùng hợp về thời gian và mục tiêu tác xạ lên đảo của lệnh khai hỏa, chỉ khác ở điểm là bài viết THĐ 47 của Đại tá Khuê có thêm câu: “... đồng thời, nếu cần, triệt hạ luôn chiến hạm địch.”
Tòa Đại sứ HK cũng báo cáo về BNG/HK với nội dung tương tự TTHQ/HQ:“VNN ships were ordered to shell island while extracting troops, but not to engage the PRC ships. [18]                
               Ghi nhận của TTHQ/BTL/HQ cho thấy Trung Cộng nổ súng vào lực lượng ta vào lúc 08:30H.
Như vậy nếu dựa vào thủ bút của TT Thiệu thì TL/V1DH phải ra lệnh phản pháo ngay vào giờ phút này khi địch nổ súng gây thương vong về phía ta, không cần phải chờ đến 20 phút sau mới quyết định ra lệnh khai hỏa.
••• Khai hỏa vào chiến hạm TC.
Câu nói “Như vậy hải quân đã làm gì chưa?” quá tổng quát. Lịnh TT Thiệu viết trong thủ bút chỉ muốn ĐĐ Thoại đưa quân lên đảo và bảo quân TC rời đảo, do vậy đã giới hạn khả năng hành động của ông. Ông không muốn trận chiến sẽ xảy ra trên mặt biển vì ông sẽ là người phải chịu trách nhiệm, do vậy TL/V1DH nhấn mạnh khi ra lịnh cho Đại tá Ngạc:
“Anh phải cố gắng để tránh trận hải chiến.”
Sự giằng co giữa ĐĐ Thoại và Đại tá Ngạc đã đưa đến sự can thiệp của ĐĐ Thủy qua lịnh của ông lúc 09:27H: “lực lượng đặc nhiệm giữ đầu cầu và sử dụng các khẩu đại bác bắn vào tàu địch. Đây là lịnh các anh phải thi hành.”
Lịnh này dung hòa ý định của cả ĐĐ Thoại lẫn Đại tá Ngạc và lại một lần nữa trách nhiệm của ĐĐ Thoại đã được giải tỏa vì lịnh của ĐĐ Thủy bao gồm luôn khai hỏa vào tàu địch.

c.- Lắng nghe ý kiến cấp dưới, sáng suốt nhận định tình hình và có quyết định nhanh chóng.
••• Hủy bỏ lịnh tái chiếm đảo Duy Mộng.
Với  ý định muốn chiếm lại đảo càng sớm càng tốt,  ông đã ra lệnh cho HQ 4 đưa toán Biệt hải lên đảo Duy Mộng trước rạng đông ngày 18-01. Tuy nhiên trước sự trình bày hợp lý của Hạm trưởng HQ 4, ĐĐ Thoại  đồng ý hủy bỏ lịnh đổ bộ lên đảo Duy Mộng.

d.- Thận trọng trước khi quyết định.
Sự thận trọng của ĐĐ Thoại thể hiện khi TT Thiệu chỉ thị: “ông nói tôi chỉ cần đổ bộ quân lên đảo và bảo Trung Cộng ra khỏi.”
Không hiểu sao TT Thiệu lại quá lạc quan, ông nhìn vấn đề thật đơn giản, ta chỉ cần đưa quân lên đảo và bảo TC ra khỏi đảo. Tuy nhiên ĐĐ Thoại nghĩ khác hơn nên đã bày tỏ sự lo ngại: ““Và tôi đã nói tôi sẽ làm điều đó, nhưng tôi sợ là có chuyện gì đó có thể xảy ra.”
Thực tế cho thấy khi toán đổ bộ 49 người vất vả tiến vào bờ, trong khi quân TC đã bố trí sẵn sàng chờ đợi. Khi TC nổ súng vào toán đổ bộ, mặc dù đã nhận lịnh từ TL/HQ: “Nếu địch sử dụng vũ lực thì phải khai hỏa đồng loạt để tự vệ và tiêu diệt chiến hạm địch” nhưng ông cẩn thận vẫn chưa ra lịnh khai hỏa. Ông đang ở vào thế tiến thoái lưỡng nan, vì với lực lượng quá yếu ớt, chỉ có 49 chiến sĩ, trong khi lực lượng địch hơn 400 người sẵn sàng trong các công sự phòng thủ, nếu ra lịnh toán đổ bộ tiếp tục tiến sâu vào trong, ĐĐ Thoại biết chắc là sẽ thất bại.          
Nếu ông ra lịnh chiến hạm khai hỏa lên đảo yểm trợ toán đổ bộ, cuộc chiến toàn diện sẽ bùng nổ và có nguy cơ là toán đổ bộ sẽ bị thảm sát.
Ông không muốn là người phải chịu trách nhiệm trực tiếp với Tổng thống Thiệu.
Do vậy, ông đã chọn giải pháp an toàn là rút quân về lại chiến hạm, vì ông đã có đủ lý lẽ để giải thích.
Nếu như không có cú điện thoại của TT Thiệu chắc chắn là ông sẽ liên lạc với các giới chức cao cấp hơn để nhận chỉ thị mới.
Qua bài viết của Đại úy Thự, TT Thiệu chỉ đặt câu hỏi, ông không ra lịnh cho ĐĐ Thoại phải đối phó như thế nào. Vì TC chỉ nổ súng vào toán đổ bộ trên đảo nên ông chỉ muốn giới hạn cuộc chiến trên bộ, ông đáp lại bằng cách chỉ ra lịnh chiến hạm khai hỏa lên đảo.

Các ghi nhận từ TTHQ/BTL/HQ chứng tỏ ông chỉ muốn các chiến hạm khai hỏa yểm trợ toán hải kích và tàn phá đảo Quang Hòa. Ông chỉ muốn giới hạn cuộc chiến trên bộ, vì nếu ra lịnh khai hỏa vào chiến hạm địch cuộc chiến toàn diện sẽ xảy ra.                              

Sự ngần ngại của ông đã biểu lộ ngay sau khi chấm dứt điện đàm với TT Thiệu, mặc dù đã ra lịnh khai hỏa, ĐĐ Thoại vẫn muốn tránh khai chiến với chiến hạm TC.
Lúc 09:22H, ông yêu cầu Đại tá Ngạc:
“phải cố gắng để tránh trận hải chiến” và sau đó “TL/V1DH một lần nữa ra lịnh lực lượng đặc nhiệm giữ đầu cầu.”
Nhưng Đại tá Ngạc không đồng ý, ông phản bác:
“Tôi phải rút lui để đối phó với 2 tàu TC ở phía Bắc và các tàu TC khác ở phía Nam.”
Điểm này phù hợp với những gì ông viết khi ông muốn Đại tá Ngạc:
“bắn trước mũi tàu họ trước chớ đừng bắn trúng họ” (“Can trường trong chiến bại” trang 166)
và Đại tá Ngạc trả lời: “Không thể bắn dọa được vì các chiến hạm đôi bên đang ở vị trí quá gần nhau và ở thế “cài răng lược”. (“Can trường trong chiến bại” trang 166)              

ĐĐ Thoại trả lời câu hỏi số 5 của UBHS:
“Không ai nghĩ ra sẽ có một cuộc hải chiến, kể cả Tổng thống Thiệu”.
Có lẽ ý nghĩ này đã hạn chế ông sử dụng vũ lực ngay cả trong thời gian đầu khi HQ 16 phát hiện tàu đánh cá 402, và chắc ông cũng hiểu rõ là chỉ thị của TT Thiệu viết cho ông không phải ủy quyền cho ông ra lệnh khai hỏa để khởi đầu một cuộc hải chiến mà hậu quả không thể nào lường.

Như vậy thì động lực nào đã thúc đẩy ĐĐ Thoại phải ra lịnh khai hỏa?
Chắc hẵn đây là do cú điện thoại mà TT Thiệu đã gọi vào TTHQ/V1DH sáng ngày 19/01 như HQ Đại úy Lê Văn Thự đã viết và như ông đã trả lời trong cuộc phỏng vấn.       
Và nếu như không có cú điện thoại của TT Thiệu, ngày nay Việt Nam có thể vẫn còn giữ lại các đảo Hoàng Sa, Cam Tuyền, Vĩnh Lạc và Tri Tôn nằm ở phía Tây nhóm Nguyệt Thiềm và Trung Cộng sẽ bớt hung hãn hơn trong vùng Biển Đông.

e.- Tiên liệu nhu cầu trận chiến.
Ông đã tiên liệu được nhu cầu cần phải có phi cơ trinh sát để dò xét lực lượng và vị trí địch.  
Theo ĐĐ Thoại: “Bộ TTM sau trận chiến, bắt đầu tấn công tôi với các công văn chất vấn tại sao tôi không yêu cầu không yểm, quan sát, trinh sát. Vì thế, tôi  phải cho họ xem các bản văn họ đã gởi cho tôi là không có trinh sát trên không. Tôi xin, tôi gọi, tôi trình văn thư yêu cầu và rồi không có trinh sát trên không, không có không yểm. Và rồi, khi mọi chuyện bắt đầu thì họ bắt đầu hỏi tại sao tôi không nghĩ đến chuyện đó. Tôi đã nghĩ về tất cả mọi chuyện, không ai có thể giúp tôi nhiều hơn thế.”

f.- Trình bày sự thật và góp ý.
Khi nhận cú điện thoại của TT Thiệu, ĐĐ Thoại báo cáo sự thật và cũng không ngần ngại trình bày nhận xét rất chính xác: “Và tôi đã báo cáo với ông về tình trạng đảo Quang Hòa; tôi không nghĩ là điều này có thể thực hiện được, vì sẽ gặp sự chống cự mạnh mẽ”

Nếu Tổng thống Thiệu nhận rõ được ngay đây là tình trạng rất bất lợi, tức khắc ra lịnh rút toán đổ bộ về tàu, vẫn giữ thế cài răng lược trên biển với địch, tình hình biết đâu sẽ đổi khác hơn nhiều.
Nhưng có lẽ vì vì tự ái dân tộc, căm phẩn trước kẻ thù truyền kiếp ngang nhiên xâm phạm lãnh thổ và nổ súng giết chết binh sĩ ta, ông đã vội vàng đặt câu hỏi để kết thúc cuộc điện đàm như là một mệnh lệnh buộc ĐĐ Thoại không còn cách chọn lựa nào khác hơn là phải ra lệnh khai hỏa.

g.- Trung thành, biện hộ cho Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu.
Đô đốc Thoại: “hải đội việt nam cộng hòa nổ súng chỉ là một hành động “tượng trưng nhưng cứng rắn” để chứng tỏ sự bảo vệ chủ quyền các đảo hoàng sa chớ không có mục tiêu hủy diệt hải đội của trung cộng.”
••• Nhận xét
Đưa chiến hạm và quân ra HS cũng là để bảo vệ chủ quyền, không để chúng chiếm thêm đảo Hoàng Sa, Cam Tuyền và Vĩnh Lạc cũng là để bảo vệ chủ quyền. Hành động của HQ 4 vận chuyển đụng vô tàu đánh cá 407 trong ngày 18-1 và HQ 16 đã 2 lần xin tác xạ để chận tàu địch tiến vào đảo Cam Tuyền trong cùng ngày cũng như qua sáng ngày hôm sau 19/01HQ 16 cố tình trả đủa đụng vô chiếc 389 cũng đã chứng tỏ quyết tâm xua đuổi giặc thù bảo vệ chủ quyền.
‘BẢO VỆ CHỦ QUYỀN’ có nghĩa là cấp lãnh đạo phải quan tâm và tiên liệu để có các phản ứng kịp thời và thích hợp, phải đặt mối ưu tư hiểm họa xâm lăng của giặc thù trước quyền lợi cá nhân.
 
Các dẫn chứng về TT Thiệu chứng tỏ là ngay từ đầu cho đến khi chấm dứt trận chiến ông đã không có một lời nói và hành động nào để chứng tỏ thái độ cương quyết bảo vệ chủ quyền.
 
Nếu như nhận thức tầm mức quan trọng của Hoàng Sa, ông sẽ lập tức hoãn ngay cuộc thăm viếng, trở về Sài Gòn lên tiếng báo động trước quốc dân về hiểm họa xâm lăng của Trung Cộng, họp khẩn cấp hội đồng Nội Các, chỉ thị Bộ TTM chuẩn bị kế hoạch đối phó …Nếu TC mở rộng trận chiến, lúc ấy ta đã sẵn sàng chống chọi …dù thắng hay thua cũng là một trận chiến để đời.
Như thế mới có thể xứng đáng được gọi là ‘Bảo vệ chủ quyền’ và được lịch sử tôn vinh.
Đô đốc Thoại cho là “nổ súng không có mục tiêu hủy diệt hải đội của trung cộng” như vậy thì khai hỏa để làm gì?
Để tạo cơ hội bằng vàng cho Trung Cộng có lý do chính đáng để phản pháo và chiếm trọn Hoàng Sa hay sao!!!
ĐĐ Thoại nhận xét: “Tổng thống Thiệu bị ở trong thế “chẳng đặng đừng”. Không phản ứng gì hết thì lịch sử sẽ kết tội hèn nhát mà đụng độ với hải quân của một cường quốc như trung cộng thời bấy giờ là một quyết định táo bạo và can .”  (p.178&179).

Đây là lời biện hộ cho TT Thiệu.
TT Thiệu bị ở trong thế chẳng đặng đừng vì trong những ngày trước ông bận rộn với chương trình thăm viếng và tâm trí đang bị chi phối vì ngày bỏ phiếu để tu chỉnh hiến pháp cũng gần kề hơn là quan tâm theo dõi các diễn tiến đang xảy ra ở Hoàng Sa, và có thể ông nghĩ là TC sẽ nhượng bộ âm thầm rời đảo hoặc là nếu có chuyện gì HK sẽ nhúng tay vào, nhưng không ngờ khi được biết chúng đã nổ súng gây tử vong cho phía ta làm ông căm phẫn đặt câu hỏi như là một lịnh bắt buộc ĐĐ Thoại phải phản ứng.

Và sau cùng ĐĐ Thoại ca ngợi đó là “Quyết định táo bạo và can trường”
Qua bài phỏng vấn, ĐĐ Thoại đã tiết lộ về thủ bút của TT Thiệu. Trong thủ bút này không thấy TT Thiệu có một ‘quyết định táo bạo và can trường’ nào, như ĐĐ Thoại đã ca tụng ông.
Và nếu chỉ vì cú điện thoại ngắn ngủi mà đã đưa đến trận hải chiến thì có thể nói Đại sứ Martin đã phán xét thật đúng khi cho ‘hành động này là vụng về.’ 

Tuy nhiên nếu như từ chiều ngày 19/01 ông vẫn tiếp tục ra lịnh cho lực lượng tăng phái đổ quân lên các đảo, tiếp tục gởi chiến hạm ra tăng cường, đặt không quân trong tình trạng báo động, quyết tâm ăn thua đủ với giặc thù nếu chúng tiến sang các đảo còn lại.  
Hoặc ít nhất trong ngày 21-1, ông vẫn giữ quyết định ra lịnh không quân ra oanh tạc Hoàng Sa như thế mới xứng đáng được xem là ‘táo bạo và can trường.’

2.- KHUYẾT ĐIỂM
a.- Không có phản ứng khi được báo cáo đã có các cuộc tiếp xúc giữa toán phòng thủ trên đảo và tàu đánh cá Trung Cộng.
 Tòa Đại sứ HK nhận được nguồn tin từ Hải quân Việt Nam xác nhận là trước tháng 10-1973 đã xảy ra vài lần giao thiệp có tính cách xã giao giữa lực lượng hai bên trong quần đảo HS.
Hẵn là ĐĐ Thoại đã biết chuyện này, nhưng không có phản ứng, có thể vì lực lượng đồn trú dưới quyền Tiểu khu Quảng Nam nên ông không muốn can dự vào. Hoặc có thể cả ông và các cấp chỉ huy lãnh thổ như Tiểu khu trưởng, TL/Quân đoàn cũng không lường được âm mưu xảo trá của Trung Cộng, chỉ đơn giản xem đây là hành động có tính cách nhân đạo giúp đỡ chúng tránh bão.

Cũng tương tự,  từ ngày 10 tháng 1 năm 1974, TTHQ/HQ nhận báo cáo tàu đánh cá TC neo trong khu vực đảo Cam Tuyền, nhưng V1DH và Quân đoàn 1 không có biện pháp đối phó cấp thời.
Có thể vì các tàu này đã hiện diện thường xuyên trong nhóm Nguyệt Thiềm nên các cấp chỉ huy liên hệ không xem là quan trọng và cũng không đoán được âm mưu thâm độc của TC.
b.- Thiếu tầm nhìn chiến lược.
Trong tháng 1-2019, ĐĐ Thoại có vài dòng tâm sự như sau:

(Trích trong www.navygermany.gerussa.com: Hội Hải quân Hàng hải SanDiego tổ chức lễ 45 năm giỗ trận Hoàng Sa. Lời tâm sự của Đô đốc Hồ Văn Kỳ-Thoại).

Trước năm 1974, ông nói rất đúng về việc ngư phủ VNCH chưa bao giờ bị đối xử tệ hại ở Hoàng Sa, nhưng chỉ có một lần trong năm 1959, hải quân VNCH phối hợp với Thủy quân Lục chiến bắt giữ ngư phủ và ngư thuyền TC như trong Bạch Thư về các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Bộ Ngoại giao VNCH năm 1975 ghi nhận:
“Ngày 22 tháng 2 năm 1959, hải quân Việt Nam Cộng Hòa bắt giữ 80 ngư phủ từ Trung Hoa lục địa trên ba đảo Cam Tuyền, Duy Mộng và Quang Hòa. Các ngư phủ được đối xử tử tế, và được trả tự do nhanh chóng cùng với tất cả tài sản sau khi bị giải về Đà Nẵng.”

Tuy nhiên sau khi chỉ còn ĐPQ trấn giữ trên đảo Hoàng Sa, họ không có phương tiện kiểm soát các hải đảo còn lại, tàu thuyền TC mặc sức lộng hành ra vào nhóm Nguyệt Thiềm như chỗ không người, thậm chí chúng còn đưa người lên đảo Hoàng Sa giao thiệp thân hữu với toán ĐPQ.
Tiểu khu Quảng Nam có trách nhiệm về lãnh thổ, họ trực tiếp điều động và hoán chuyển ĐPQ ra Hoàng Sa. Do vậy HOÀNG SA TRẤN thật sự chỉ đúng nghĩa đối với ĐPQ.

Còn về phần Hải quân, không có chiến đĩnh nào thuộc VIDH hoặc các chiến hạm tăng phái thuộc Hạm đội có mặt thường xuyên ở Hoàng Sa.
Chiến hạm tăng phái chỉ có nhiệm vụ chở toán ĐPQ và nhân viên khí tượng thay thế ra Hoàng Sa và chở toán hết nhiệm kỳ trở về Đà Nẵng theo chu kỳ 3 tháng hoặc dài hơn tùy theo thời tiết.
Do vậy logo Vùng 1DH “HOÀNG SA TRẤN-HẢI BIÊN PHÒNG” chỉ đúng ‘HẢI BIÊN PHÒNG’, nhưng không chính xác để tự hào là ‘HOÀNG SA TRẤN’.
Nếu như ĐĐ Thoại hoặc BTL/HQ có tầm nhìn chiến lược, sau khi HK rút về nước, lập kế hoạch tăng cường ít nhất một Tuần duyên đĩnh (WPB) thường trực hiện diện ở Hoàng Sa với chu kỳ một tháng.
Vì không được trang bị đầy đủ dụng cụ hải hành nên các WPB cần được hướng dẫn bởi PCE, DER hoặc WHEC trong chuyến đi và về.

Và nếu như chánh phủ VNCH có tầm nhìn xa khi quyết định đưa quân trấn đóng đảo Nam Yết  ở Trường Sa trong tháng 8/1973, sao không nghĩ đến Hoàng Sa chỉ cách đảo Phú Lâm 45 hải lý!?

c.- Không tiên liệu được âm mưu của Trung Cộng.
Ngày 10 tháng 1, TTHQ/HQ nhận báo cáo tàu đánh cá TC neo trong khu vực đảo Cam Tuyền, nhưng V1DH và Quân đoàn 1 không có biện pháp đối phó cấp thời.
Qua ngày hôm sau 11 tháng 1, TC ra tuyên cáo chủ quyền trên Biển Đông.
Trong cương vị Tư lệnh Vùng I Duyên hải, nếu như ĐĐ Thoại hình dung ngay được lý do hai động tác này đi liền nhau, dự đoán được âm mưu thâm độc của chúng, cấp tốc gởi ngay chiến hạm ra quan sát, tình thế có thể sẽ thay đổi vì lúc bấy giờ TC mới vừa bắt đầu đưa người lên đảo Duy Mộng và Quang Hòa.

d.- Không can thiệp để thay thế HQ 10.
HQ 10 và HQ 11 đều sẵn sàng tại khu vực hành quân thuộc VIDH và trong trường hợp khẩn cấp Hành quân/LĐ/Biển vẫn có thể điều động HQ 6, HQ 13 đang hoạt động tại Vùng 2 Duyên hải, tại sao lại chỉ định HQ 10 chỉ có một máy khiển dụng ra Hoàng Sa?

Có lẽ đúng như suy nghĩ của ĐĐ Thoại khi ông cho là: “Không ai nghĩ ra sẽ có một cuộc hải chiến, kể cả Tổng thống Thiệu”
Chính vì vậy nên ông đã không ngần ngại khi ra lịnh HQ 10 ra Hoàng Sa, nhưng sau đó tình hình thay đổi nhanh chóng, lịnh hành quân ban hành và: “Khi HQ 10 chỉ có một máy và có thể tác chiến được hay không là thuộc thẩm quyền quyết định của vị chỉ huy hành quân tại chỗ (OTC).”   (Hải Chiến Hoàng Sa 19-1-1974-Phỏng Vấn và Phụ Bản trang 350.)
Có lẽ ĐĐ Thoại ngụ ý là ông có quyền chỉ định HQ 10 ra Hoàng Sa, nhưng Đại tá Ngạc có quyền không sử dụng khi lâm trận!

e.- Không cứu vớt chiến sĩ đào thoát từ HQ 10.
• Trách nhiệm của Hoa Kỳ
Tương tự Đại tá Ngạc và một vài Sĩ quan cao cấp trong HQ/VNCH, ĐĐ Thoại đổ lỗi công tác tiếp cứu nhân viên đào thoát HQ 10 phần lớn cho các chiến hạm HQHK. Ông viết như sau:
“Tôi điện thoại về Bộ Tư lịnh Hải Quân tại Sài Gòn để xin cố vấn Hoa Kỳ can thiệp với Đệ Thất Hạm Đội của Hoa Kỳ đến nơi để cứu vớt các thủy thủ Việt Nam đang bị nạn. Mãi đến mấy ngày sau, chiến hạm Mỹ vẫn không đến …Và hơn thế nữa họ cũng không muốn một hành động gì dù là một hành động nhân đạo.” (trang 169, Can Trường Trong Chiến Bại).

Và tiếp theo đó:
“sự từ chối của Đệ Thất Hạm Đội Hoa Kỳ trong việc cứu người trôi trên biển, tôi cảm thấy ê chề, đau đớn cho các thủy thủ đang trôi dạt trên biển với những vết thương mà máu ra sẽ là dấu hiệu cho cá mập và trong sự chán nản tột cùng, tôi chỉ thị các chiến hạm bị thiệt hại rời chiến trường để đưa các thủy thủ tử thương và thương binh lên bờ tại Đà Nẵng.” (trang 171 CTTCB).
Viết ra những lời trên đã thể hiện tình đồng đội cao cả của ĐĐ Thoại dành cho các nhân viên không may mắn đang trôi dạt trên các bè mỏng manh. Thời gian ông viết lên nỗi thất vọng khoảng 17:00H, vì liền sau đó ông ra lịnh cho các chiến hạm trở về Đà Nẵng.

• Trách nhiệm của VNCH
Tuy nhiên ông cũng nhận thức được đây chính là nhiệm vụ của mình, của Hải quân VNCH. Do vậy chỉ 2 tiếng đồng hồ sau, lúc 19:15H, V1DH chỉ thị HQ 11 hướng dẫn 3 Tuần duyên đĩnh “tìm kiếm HQ 10”.
Nhân đây, tác giả mạn phép có vài thắc mắc xin được hỏi ĐĐ Thoại:
     - Khi soạn thảo lịnh hành quân sao không có lực lượng yểm trợ và tiếp cứu? Có phải vì quyết định vội vã nên không kịp chuẩn bị?
     - Lịnh trên là của Đô đốc hay của ĐĐ Chơn?
     - Và nếu như đã ra lịnh toán tăng phái “tìm kiếm HQ 10”. Lý do gì hủy bỏ lịnh này? Do ai?
    - Đô đốc có yêu cầu không quân hỗ trợ toán tăng phái trong công tác tiếp cứu HQ 10?
     - TT Thiệu có can dự vào các quyết định này hay không?
          
Than trách chiến hạm Hoa Kỳ mấy ngày sau cũng không đến, còn chiến hạm ta đang có mặt tại sao cũng không đến?!

Trong “Sự Thật Hải Chiến Hoàng Sa” của tác giả phổ biến năm 2015 và tài liệu THNK/HQ/THĐ 47 do Đại tá Khuê phổ biến tháng 1/2019, Ủy Ban Nghiên Cứu Hải Chiến Hoàng Sa (UBNC/HCHS) xác định rõ trách nhiệm thuộc về Đại tá Ngạc:

Kết luận của Ủy Ban dù ngắn gọn nhưng đã cho thấy 4 điểm quan trọng:
     Thứ 1: Đại tá Ngạc không theo dõi chính xác diễn tiến hoạt động của các phân đoàn.
     Thứ 2: Đại tá Ngạc không điều động để yểm trợ hỗ tương giữa các phân đoàn.
     Thứ 3: Chiến trận dứt, có nghiã là không còn đe dọa nào về phía địch.
     Thứ 4: Mặc dù chiến trận dứt, tuy nhiên Đại tá Ngạc không thực hiện công tác tiếp cứu các đơn vị và nhân viên lâm nạn ngay sau đó.

Ngoài ra trong phần Thuyết trình của Tiểu ban Chiến thuật trong UBNC/HCHS cũng nêu ra khuyết điểm tương tự, nhìn nhận trách nhiệm của chính Hải quân trong việc cứu vớt nhân viên đào thoát từ HQ 10. (trang 335-TTHS/2019).

VÀ NÓI ĐẾN TĂNG PHÁI  gồm có HQ 11, 3 WPB mang theo 91 Địa phương quân thuộc Tiểu khu Quảng Nam và 15 Biệt hải thuộc Sở Phòng vệ Duyên hải.
Xin được hỏi ĐĐ Thoại là ông có trách nhiệm hoặc quyết định gì trong việc điều động toán tăng phái?
Nếu không tìm kiếm HQ 10, tại sao toán tăng phái KHÔNG ĐƯA QUÂN LÊN TĂNG CƯỜNG PHÒNG THỦ CÁC ĐẢO HOÀNG SA, CAM TUYỀN và VĨNH LẠC?
Và nếu không đưa quân lên đảo, TẠI SAO KHÔNG RÚT QUÂN VỀ TÀU?

Có lẽ đây là những điều cấm kỵ, vì thế ĐĐ Chơn, ĐĐ Thoại và một số các vị SQ cao cấp liên hệ không muốn nói ra. Do vậy ông kết thúc bài viết lúc 11:00H, tương tự Đại tá Khuê trong tài liệu THĐ 47 năm 2004 cũng kết thúc trận hải chiến lúc 11:00H, tháng 1-2019 ông hé lộ thêm vài chi tiết sau 11:00H nhưng vẫn chưa đầy đủ.
 
f.- Chủ quan và khinh địch. Quyết định vội vàng khi chưa đủ lực lượng.
Mặc dù không được cung cấp không thám để quan sát lực lượng địch, chỉ căn cứ vào các nhận định ngay tại hiện trường, nhưng các cấp chỉ huy HQ vẫn quyết định mở cuộc hành quân tái chiếm đảo Quang Hòa.
Trong bài phân tích Bộ Quốc phòng/Hoa Kỳ (BQP/HK) cho là TC đã cân nhắc yếu tố chánh trị khi quyết định không tấn công lực lượng VNCH ngay trong lúc các chiến hạm ta đang thực hiện cuộc đổ bộ lên đảo Quang Hòa, vì đây là lúc mà các chiến hạm Hải quân VNCH dễ bị tấn công nhất. Và TC dường như đã cố tình che dấu sức mạnh thực sự của hải quân họ.
Việc đánh giá thấp sức mạnh của lực lượng TC đã là một yếu tố trong quyết định sử dụng lực lượng quân sự của VNCH.
(phân tích của BQP/HK về hành quân của Hải quân TC trong hải chiến Hoàng Sa tháng 3-1974).
Từ chiều ngày 17/01 cho đến khi HQ 5 nhập vùng, lực lượng TC tại hiện trường vẫn chỉ có 2 Kronstadt và 2 tàu đánh cá.
Cán cân lực lượng đang nghiêng về phía ta.
Nắm lấy cơ hội ĐĐ Thoại trình lên Tư lệnh HQ:
“Tôi nghĩ càng sớm càng tốt. Bởi vì họ chưa sẵn sàng.”
Tương tự như lần phỏng vấn với hải quân HK:
“Chúng tôi thậm chí đã chuẩn bị hai LST (Dương vận hạm) chở trực thăng. Nhưng tôi quyết định là chúng tôi phải hành động ngay lập tức, bởi vì nếu chờ, tôi biết là họ cũng sẽ tăng cường lực lượng.”

Đồng quan điểm với ĐĐ Thoại, BTL/HQ ban hành lịnh hành quân tái chiếm Quang Hòa, Duy Mộng và ra lịnh phô trương lực lượng. Trong trường hợp cấp bách lịnh hành quân được chuyển bằng khẩu lịnh từ TL/HQ đến TL/VIDH lúc 15:50H:
“chỉ thị lực lượng đặc nhiệm tái chiếm đảo Quang Hòa và Duy Mộng bằng mọi giá, không được trì hoãn vì như thế sự tái chiếm sẽ khó khăn hơn. Lịnh còn chỉ thị nên sử dụng hành động ôn hòa trước, nhưng nếu địch kháng cự, tiêu diệt chúng. Ngoài ra cố gắng vận chuyển đặt 2 chiếc Kronstadt của địch trong tầm tác xạ của các chiến hạm ta.”

ĐĐ Thoại quá khinh địch và sai lầm khi cho là TC chưa sẵn sàng.
Thật sự ta không sẵn sàng thay vì địch.
Chúng ta đã không sẵn sàng lực lượng tăng viện, lực lượng cứu vớt, lực lượng không yểm. Khoảng cách từ Đà Nẵng ra HS quá xa, đối với HQ 5 phải mất 15 giờ, với HQ 4 mất hơn 17 giờ.
Đối với lực lượng tăng viện gồm có HQ 11 và 3 WPB mất khoảng 18 giờ, đã vậy toán này được gởi ra quá trễ vì vậy không thi hành bất cứ nhiệm vụ nào khi đến Hoàng Sa.
Các cấp chỉ huy có vẻ chủ quan và ước tính sai lầm về khả năng địch, chỉ quan tâm đến thực lực tức thời của chúng chỉ có 2 Kronstadt và 2 tàu đánh cá trong khi bên ta có 3 chiến hạm cỡ lớn và 1 chiếc ngang hàng mà quên là địch đã cố tình che đậy lực lượng thật sự của chúng, nhất là khi hậu cứ của chúng là đảo Phú Lâm chỉ cách nhóm Nguyệt Thiềm khoảng 80 km (43 hải lý).
Thực tế chứng minh là chỉ không đầy 4 giờ sau khi ban hành lịnh hành quân, TC đưa ngay 2 chiếc T 43 mang số 389 và 396 đến vùng.
Cũng vì quá vội vàng, nên toán nhân viên cơ hữu của HQ 4 và HQ 16 trấn thủ trên đảo Cam Tuyền, Vĩnh Lạc không được đại đội Địa phương quân tăng phái thay thế kịp thời để trở về tàu.
Chiến hạm thiếu hụt nhân viên vì một số được nghỉ phép nhân dịp Tết, đưa đến việc gây trở ngại trong việc điều động nhân viên vào các nhiệm sở tác chiến.
Không những thế các toán quân phòng thủ trên các đảo Hoàng Sa, Cam Tuyền và Vĩnh Lạc quá ít ỏi không thể nào đương cự với lực lượng hùng hậu của địch.
Đây là sơ hở quan trọng không những chỉ riêng ĐĐ Thoại mà hầu như chung của tất cả các vị SQ cao cấp hải quân từ ĐĐ Chơn đến Đại tá Đỗ Kiểm …
Chỉ riêng Đề đốc Lâm ngươn Tánh TLP/HQ  có tầm nhìn xa hơn, muốn ĐĐ Thoại chờ thêm lực lượng tăng cường.

(trang 53_phỏng vấn Hồ Văn Kỳ-Thoại).
UBNC/HCHS đã đi đến kết luận khá chính xác khi cho là “vì thiếu chuẩn bị và sẵn sàng nên gây nhiều trở ngại để đi đến thành công”. (trang 324-HSTT)

g.- Không thiết lập tuyến ngăn chặn lực lượng địch đến từ đảo Phú Lâm.
Vì thiếu dự phòng và chủ quan nên đã bỏ qua yếu tố lực lượng địch đã túc trực sẵn sàng trên đảo Phú Lâm, chỉ cần khoảng 2 giờ là chúng có thể gởi quân tiếp viện sang.

Vì thế không yêu cầu BTL/HQ tăng cường thêm chiến hạm để tạo tuyến ngăn chặn phía đông đảo Duy Mộng và không có lực lượng tiếp viện để tung vào trận chiến khi cần.
Tuy nhiên, nếu như khi HQ 5 vừa ra đến Hoàng Sa, thay vì biểu dương lực lượng, ra lịnh ngay cho một trong ba chiến hạm lập tức án ngữ ngoài phía đông Quang Hòa và Duy Mộng, như thế sẽ phát hiện 389 và 396 khi chúng tiến gần đến hai đảo này chiều ngày 18/01 và sẽ làm chúng chùng bước khi mang thêm quân tăng cường trong sáng ngày 19/01.
Đây là một lỗi lầm quan trọng trong kế hoạch tái chiếm Quang Hòa và Duy Mộng.
Điển hình qua các sự kiện sau đây:
• sáng sớm ngày 16/01, HQ 16 quan sát không thấy gì trên đảo Duy Mộng, nhưng qua khuya ngày 18/01, HQ 4 báo cáo trên đảo có quân TC trú đóng khoảng 40 người và lính TC cũng cố vị trí sẵn sàng chờ lực lượng ta. Cũng chính vì thế mà ĐĐ Thoại hủy bỏ lịnh tái chiếm đảo Duy Mộng.
• trong ngày 17/01, hiểu rõ là âm mưu thôn tính trọn vẹn nhóm Nguyệt Thiềm bằng phương pháp ôn hòa đã bị bại lộ khi HQ 4 đưọc tăng phái ra Hoàng Sa, TC lập tức điều động 2 chiến hạm loại Kronstadt số 271 và 274.
• trưa ngày 18/01, lực lượng ta tăng cường thêm HQ 5, buổi chiều cùng ngày, TC tăng cường thêm 2 chiếc T-43 mang số 389 và 396.

h.- Không phản ứng hợp lý từ lúc Trung Cộng nổ súng vào toán Hải kích cho đến khi có sự can thiệp của Phó Đề đốc Diệp Quang Thủy Tham mưu trưởng Hải quân.
Sau cuộc điện đàm kết thúc với câu hỏi “Như vậy hải quân đã làm gì chưa?” của TT Thiệu, lúc 08:52H TL/V1DH ra lịnh cho toán Hải kích phản pháo và các chiến hạm khai hỏa yểm trợ tối đa toán Hải kích, đến 09:10H TL/V1DH ra lịnh chiến hạm yểm trợ toán đổ bộ rút lui và tàn phá đảo Quang Hòa sau khi toán này rút lui.
Tuy nhiên lúc 09:22H ĐĐ Thoại đổi ý ra lịnh mới: “cố gắng giữ đầu cầu, nếu rút lui sẽ chết và lúc ấy khó để tái chiếm đầu cầu.”
Nhưng lúc này Đại Tá Ngạc hầu như đã hoàn tất cuộc rút lui, do vậy ông trả lời “Sau khi rút lui xong, chúng tôi sẽ đổ bộ trở lại.”
TL/V1DH đáp lại: “Anh phải cố gắng để tránh trận hải chiến.”
Đại Tá Ngạc phản bác: “Tôi phải rút lui để đối phó với 2 tàu TC ở phía Bắc và các tàu TC khác ở phía Nam.”
TL/V1DH một lần nữa ra lịnh lực lượng đặc nhiệm giữ đầu cầu.
Đại Tá Ngạc trả lời: “việc giữ đầu cầu không thành vấn đề. Chúng tôi hầu như đã hoàn tất việc rút lui và sẽ được thực hiện trong vòng 5 phút.”
Câu nói của TT Thiệu đã được ĐĐ Thoại hiểu như là lịnh cho phép được nổ súng vào lực lượng địch.
Vào thời điểm này việc tái chiếm đảo Quang Hòa là bất khả thi, loại các chiến hạm địch khỏi vòng chiến phải là mối quan tâm chánh yếu.
Sự giằng co giữa ĐĐ Thoại và Đại tá Ngạc là nguyên nhân đưa đến sự can thiệp của ĐĐ Thủy TMT/HQ.
- lúc 09:27H: TL Phó/ HQ***  ra lịnh: “lực lượng đặc nhiệm giữ đầu cầu và sử dụng các khẩu đại bác bắn vào tàu địch. Đây là lịnh các anh phải thi hành.”
- lúc 09:30H: TL/V1DH ra lịnh Đại tá Ngạc phải giữ đầu cầu và dùng hỏa lực tối đa.
- lúc 09:39H: TL/V1DH nhắc Đại tá Ngạc lịnh giữ đầu cầu và khai hỏa.
Đại tá Ngạc trả lời: “sau khi khai hỏa, tôi sẽ tái chiếm đầu cầu. Ngay bây giờ tôi đã triệt thoái. Có khoảng một Tiểu đoàn địch quân trang bị đầy đủ.”
- lúc 09:51H: TL/V1DH lần nữa ra lịnh sử dụng tất cả súng lớn và súng nhỏ tác xạ lên đảo.
Ngay sau khi có sự can thiệp của ĐĐ Thủy, vẫn còn bất đồng giữa ĐĐ Thoại và Đại tá Ngạc. Sự bất nhất trong việc lựa chọn mục tiêu để khai hỏa đã cho thấy tình trạng tiến thoái lưỡng nan của ĐĐ Thoại, đây là lý do vì sao lịnh khai hỏa đã bị trì hoãn.
Có lẽ ĐĐ Thoại cũng nghĩ một cách đơn giản như TT Thiệu là khi quân ta đổ bộ lên đảo chúng sẽ rút lui vì thế đã không tiên liệu phương cách sẽ phải đối phó như thế nào trong trường hợp toán đổ bộ bị tấn công phải rút quân về tàu.
Trong khi về phía TC các quyết định quan trọng đã được tính toán, phối hợp và thi hành rất có kỷ luật.
Bài phân tích Bộ Quốc phòng/Hoa Kỳ nhận định yếu tố chính trị chứ không phải quân sự là ảnh hưởng chính yếu đối với các hành động của Trung Quốc trong cuộc đối đầu ở Hoàng Sa. Và TC đã cân nhắc yếu tố chánh trị khi quyết định không tấn công lực lượng VNCH ngay trong lúc các chiến hạm ta đang thực hiện cuộc đổ bộ lên đảo Quang Hòa, vì đây là lúc mà các chiến hạm Hải quân VNCH dễ bị tấn công nhất. (tài liệu DIA-646-69-74-SAO tháng 3-1974 của BQP/HK).           

Giả thử TC nổ súng thảm sát toán Hải kích và Biệt hải, đồng thời khai hỏa vào chiến hạm VNCH, thử hỏi các cấp chỉ huy VNCH sẽ phản ứng ra sao? (như lần chúng tàn sát bộ đội CSVN ở Gạc Ma năm 1988)

                               Đô đốc Thoại và yêu cầu yểm trợ Không và Lục Quân
1.- KHÔNG QUÂN
a.- Liên lạc trực tiếp với Bộ Tổng tham mưu.
Trong các bài viết về Hoàng Sa của các tác giả khác và trong sách do ông viết, không tìm thấy dẫn chứng nào liên quan đến sự kiện ĐĐ Thoại trực tiếp yêu cầu Bộ TTM cung cấp chuyến bay trinh sát.
Tuy nhiên, ông đề cập đến vấn đề này trong cuộc phỏng vấn của Hải quân Mỹ ít nhất cũng vài lần:
- Trước ngày 18/01: ông nói lên nổi thất vọng khi liên lạc Bộ Tổng tham mưu để xin cung cấp phi cơ không thám nhưng bị từ chối: “Bộ TTM sau trận chiến, bắt đầu tấn công tôi với các công văn chất vấn tại sao tôi không yêu cầu không yểm, quan sát, trinh sát. Vì thế, tôi  phải cho họ xem các bản văn họ đã gởi cho tôi là không có trinh sát trên không. Tôi xin, tôi gọi, tôi trình văn thư yêu cầu và rồi không có trinh sát trên không, không có không yểm. Và rồi, khi mọi chuyện bắt đầu thì họ bắt đầu hỏi tại sao tôi không nghĩ đến chuyện đó. Tôi đã nghĩ về tất cả mọi chuyện, không ai có thể giúp tôi nhiều hơn thế.” (trang 55)

- Sáng ngày 19/01 sau khi chấm dứt điện đàm với TT Thiệu:           

[Tôi yêu cầu chuyến bay thu thập tình báo trên đảo Phú Lâm nằm ở phía bắc quần đảo Hoàng Sa để biết được họ có bao nhiêu chiến hạm. Bởi vì khi đánh nhau phải biết lực lượng địch. Nhưng rồi, tôi không được cung cấp chuyến bay, Bộ TTM không đồng ý. Không có chuyến bay. Tôi nói; “Hay là cung cấp chuyến bay trinh sát, không cần hình ảnh? Chỉ để dò xem họ có bao nhiêu chiến hạm?      
Họ không chịu cung cấp.

       


NHẬN XÉT: chỉ có TT Thiệu mới có thẩm quyền đối với Bộ TTM, ông không có chỉ thị nào cho họ.     
Vã lại trong giờ phút này, làm sao họ có thể chấp thuận lời yêu cầu cung cấp phi cơ không thám bay đến khu vực đảo Phú Lâm (Woody Island)!          
b.- Liên lạc trực tiếp với Sư đoàn 1 Không quân.         
- Do TTHQ/V1DH:  dựa trên nhật ký hành quân của TTHQ/HQ thuộc BTL/HQ và qua bài viết của HQ Đại úy Lê Văn Thự Trung tâm trưởng TTHQ/V1DH: “10 giờ 25 phút, các chiến hạm ta đồng loạt khai hỏa. Ngay lập tức TTHQ/HQ/VIDH gọi qua TTHQ/Sư đoàn I/KQ yêu cầu cho phi cơ F5A bay ra HS (đã được Chuẩn tướng Khánh Tư lệnh SĐI/KQ chấp thuận từ trước) nhưng đã được trả lời là phi cơ F5A không thể chiến đấu ở HS vì F5A chỉ đủ nhiên liệu bay ra và bay về, không đủ nhiên liệu bay quần trên không.”

Vì đã chấp thuận từ trước nên            ‘ lúc 10:10H, BTL/V1DH thông báo cho Đại tá Ngạc là phi cơ KQVN sẽ bay ra sớm để yểm trợ và đã cung cấp cho Đại tá Ngạc tần số để liên lạc.’     
- Do chính ĐĐ Thoại trong lúc đang xảy ra trận hải chiến:
Giữa lúc các chiến hạm VNCH đang chiến đấu một mất một còn với các chiến hạm TC, ĐĐ Thoại liên lạc hàng ngang với Tư lệnh Sư đoàn 1 Không quân:
[…. Từ trung tâm hành quân Hải Quân tại Tiên Sa, trước sự hiện diện của trung tướng Ngô Quang Trưởng, tôi gọi điện thoại cho chuẩn tướng Nguyễn Đức Khánh tư lịnh Sư Đoàn 1 Không Quân …Ông Khánh bằng một giọng nói buồn cho tôi biết rằng ông có nói chuyện với vị chỉ huy Không Đoàn khu trục và được biết khu trục cơ F-5 của ông nếu ra Hoàng Sa chỉ chiến đấu được mười lăm phút vì sẽ không đủ xăng ở lâu hơn nữa. Tôi xoay qua hỏi trung tướng Trưởng nghĩ sao thì ông chỉ trả lời ngắn: “Tùy ông Thoại”.]
(Hồ Văn Kỳ-Thoại ‘Can Trường Trong Chiến Bại’ trang 170).

Theo Giáo Sư Trần Đại Sỹ: “…Không quân thuộc Quân khu I, không can thiệp. Vì vậy sau trận đánh, Tư lệnh Hải quân ra lệnh cho các sĩ quan tham dự, không thuyết trình cho Tư lệnh quân khu I.”

2.- LỤC QUÂN
Không tìm thấy tài liệu liên quan đến việc hải quân yêu cầu Bộ TTM hoặc BTL/Quân đoàn 1 cung cấp bộ binh. Và không có tài liệu xác nhận Bộ TTM can dự ngoại trừ dẫn chứng từ THĐ 47 của Đại tá Khuê:
“Trước đó Bộ Tư Lệnh Vùng I Duyên Hải đã dự trù chở một Đại đội Địa phương quân trên HQ 5 và HQ 10 để tăng cường cho lực lượng đổ bộ. Nhưng vì Đại đội này chưa sẵn sàng nên không kịp lên tầu mặc dù đã có lệnh của Bộ Tổng tham mưu từ lúc 15:30H ngày 16 tháng 1 năm 1974. (trang 300 THĐ 47_ TTHS_ 2019)”
Ghi nhận từ THĐ 47 không hợp lý vì nếu như Trung tướng Đồng văn Khuyên đã xác nhận:
Ông đưa ra quyết định đối phó với Trung Cộng sau khi nghe TL/VIDH thuyết trình mà không thông báo Bộ TTM.” thì Bộ TTM biết gì để thi hành.
Ngoài ra thủ bút của TT Thiệu chỉ được mang tay về độc nhất cho Thủ tướng Khiêm.
Như thế, TT Khiêm nhận được lúc nào? Trong khi theo Đại tá Kiểm đến chiều ngày 17/01 phái đoàn BTL/HQ mới thuyết trình cho ông.
                                                                                      

                                                                                        KẾT LUẬN

Đúng như suy nghĩ của ĐĐ Thoại khi ông cho là: “Không ai nghĩ ra sẽ có một cuộc hải chiến, kể cả Tổng thống Thiệu”.
Vì không tiên liệu âm mưu thâm độc của TC, nên đối với TT Thiệu sự việc thật đơn giản, ĐĐ Thoại chỉ cần ‘hành động phù hợp với luật pháp quốc tế’ hay được hiểu một cách đơn giản theo lời ĐĐ Thoại là ‘mời các ngư thuyền cũng như chiến hạm lạ ra khỏi lãnh hải của chúng ta’ và ‘chỉ cần đổ bộ quân lên đảo và bảo Trung Cộng ra khỏi.’

Vì nghĩ như thế nên TT Thiệu đã khoán trắng trách nhiệm cho ĐĐ Thoại, nên không có kế hoạch phối hợp hành quân đúng như nhận định của ĐĐ Chơn:
[Cuộc hải chiến giữa ta và Trung Cộng. Theo tôi nghĩ chỉ là một cuộc “tao ngộ chiến”, đụng chạm nhau trên đường tuần tiễu bảo vệ hải phận quốc gia chớ chưa phải là một trận chiến có tổ chức,… chúng ta thiếu trận liệt].
Và của Trung tướng Đồng Văn Khuyên ‘Cuộc đụng độ đáng tiếc với chiến hạm Trung Cộng xảy ra đầu năm 1974 là trường hợp điển hình.
Ông đưa ra quyết định đối phó với Trung Cộng sau khi nghe TL/VIDH thuyết trình mà không thông báo Bộ TTM.’

Cũng vì thế nên HQ 10 chỉ có một máy khiển dụng và Hạm trưởng HQ 5 mới vừa tân đáo chiến hạm được chỉ định ra Hoàng Sa, chiến hạm ta không nhận được lịnh bắt giữ hoặc nổ súng ngăn chận tàu địch mặc dù chúng có trang bị vũ khí, binh sĩ ta đổ bộ lên đảo nhận lịnh “không được nổ súng và lên bờ yêu cầu toán quân của họ rời đảo.”
ĐĐ Thoại là cấp chỉ huy dồi dào kinh nghiệm chiến trường, đã từng chỉ huy lực lượng hải quân trong trận Vũng Rô năm 1965, trận chiến phối hợp rất thành công Hải, Lục, Không quân.

Ngoài ra ông còn là Chỉ huy trưởng Sở Phòng vệ Duyên hải đơn vị thi hành các công tác đặc biệt ngoài vĩ tuyến 17.
Ông triệt để tuân hành lịnh thượng cấp, tuy nhiên với nhận định sáng suốt sáng ngày 19/01 đối đầu với một lực lượng bộ binh hơn gấp 10 lần, sẵn sàng trong các công sự phòng thủ và giao thông hào, không những thế, các chiến hạm của chúng đang ở thế cài răng lược với chiến hạm ta và phi cơ của chúng thỉnh thoảng xuất hiện trên bầu trời, ĐĐ Thoại biết chắc là nếu thi hành lệnh tái chiếm đảo Quang Hòa sẽ đưa đến thất bại “Không cách gì chúng tôi có thể thắng. Chúng tôi phải đưa quân lên đảo và chúng tôi phải chịu tổn thất nhân mạng.…..”
Qua bài viết ‘Naval Battle of The Paracels’ Cornell University_2014 lần đầu tiên ông xác nhận rõ ràng về lý do đưa đến thất bại:
“Sáng sớm 19/01, Ngạc đổ bộ Hải kích lên đảo Cam Tuyền và Quang Hòa. Tuy nhiên, cuộc hành quân đó đã thất bại vì các lực lượng Trung Cộng đã có mặt trên đảo và đông hơn chúng
Và vì đã đoán trước được sự thất bại nên ông cố gắng hủy bỏ lịnh tái chiếm Quang Hòa của TL/HQ bằng cách gọi vô dinh Độc Lập, nhưng bất thành.

Khi TC nổ súng vô toán hải kích cũng vừa đúng lúc TT Thoại gọi ra Đà Nẵng, ĐĐ Thoại trình bày diễn tiến và thẳng thắng đưa ra nhận xét:
“Và tôi đã báo cáo với ông về tình trạng đảo Quang Hòa; tôi không nghĩ là điều này có thể thực hiện được, vì sẽ gặp sự chống cự mạnh mẽ”
Tuy nhiên là quân nhân, ông phải thi hành lịnh thượng cấp, vì dù có thất bại, có mất trọn quần đảo Hoàng Sa vào tay giặc thù truyền kiếp Trung Cộng vẫn có lý do chính đáng:
“Làm thế nào chúng tôi có thể biện minh trước công chúng nếu họ đến và chiếm đảo và chúng tôi không nói gì cả”

                  Nếu đúng như lời ĐĐ Chơn là ĐĐ Thoại được toàn quyền hành động dựa trên thủ bút của TT Thiệu chắc hẵn là ĐĐ Thoại sẽ không đổ quân lên đảo Quang Hòa, sẽ không có việc Trung Cộng nổ súng vào toán đổ bộ và trận hải chiến chưa chắc xảy ra.

Và nếu như TT Thiệu có mặt tại dinh Độc Lập, hoặc nếu ông gọi ra Đà Nẵng sớm hơn, trước khi Đại tá Ngạc đưa quân lên đảo …. thì có lẽ tình hình sẽ thay đổi và và sẽ không làm TT Thiệu giận dữ để rồi trận chiến bùng nổ và Hoàng Sa mất trọn vào tay Trung Cộng.
________________________________________________________________________________________
VÀI HÀNG BỔ TÚC
Sau cuộc phỏng vấn do Tiến sĩ Oscard P. Fitzgerald thực hiện tháng 9-1975, chắc hẵn ĐĐ Thoại đã được cung cấp bản sao và có lẽ ông vẫn còn giữ bản văn này khi viết cuốn ‘Can Trường Trong Chiến Bại’.
Tuy nhiên khi viết thành sách, ông không đưa vào các sự kiện quan trọng dẫn đến trận hải chiến. Vì như thế sẽ đơn giản hơn, sẽ không cần viết ra sự thật thủ bút của TT Thiệu, sẽ không có sự can dự của vị Đại tá trong phủ Tổng Thống, sẽ không có cú điện thoại của TT Thiệu, không có lịnh của ĐĐ Thủy …v…v…
Hẵn là đã có sự hội ý và bàn tính giữa ông, Đại tá Khuê và một vài SQ cao cấp liên hệ đến trận chiến trong đó có TL/HQ vì thế trận hải chiến Hoàng Sa phải được viết theo chiều hướng khác đi.
CHÚ THÍCH
** Trong lời mở đầu cuốn ‘Can Trường trong Chiến Bại trang 20’, Đô Đốc Thoại cho là:
“vì lấy nguyên văn từ “Nhựt Ký Hành Quân” của trung tâm hành quân Hải Quân Vùng 1 Duyên Hải, dựa trên báo cáo qua hệ thống truyền tin từ các đơn vị … nhưng vì là nhân chứng trong một số trường hợp hay biến cố quan trọng nên tôi đã cố gắng “trả lại sự thật cho lịch sử”.
Lời viết trên của ĐĐ Thoại cho thấy khi viết cuốn “Can Trường Trong Chiến Bại” ông vẫn còn giữ tài liệu này. Trong khi đó ông lại thất lạc tài liệu lịch sử rất quan trọng là thủ bút TT Thiệu:
“Bản chánh của thủ bút tổng thống Thiệu tôi giữ mãi cho đến đầu tháng 5, 1975, khi tôi bị mất cắp chiếc cặp khi đến Fort Chaffee ở Arkansas, Hoa Kỳ”. (trang 158_Can Trường Trong Chiến Bại)
• Ngay sau khi chấm dứt lời mở đầu, ĐĐ Thoại viện dẫn lời của một Samurai người Nhật Asakura Soteki: “Dù có thiếu lòng nhân đạo đến đâu, nếu đã là một chiến sĩ, việc đầu tiên là không được nói láo!”
*** Ngày 19/01, trong khoảng thời gian dẫn đến trận hải chiến, ĐĐ Lâm Ngươn Tánh không có mặt trong BTL/HQ. Buổi sáng, TL/HQ đang trên đường bay ra Đà Nẵng. Trong BTL/HQ chỉ có ĐĐ Diệp Quang Thủy TMT/HQ hiện diện, do vậy thay mặt TL/HQ trong chức vụ Xử lý Thường vụ Tư lệnh phó Hải quân (TLP/HQ) ông đã trực tiếp ra lịnh cho ĐĐ Thoại và Đại tá Ngạc.
Tài liệu liên quan đến ĐĐ Thoại
1.- Do chính ông viết
- bằng tiếng Việt: sách ‘Can trường trong chiến bại’ USA _ 5/2007.
- bằng tiếng Anh: bài viết ‘Naval Battle of The Paracels_Cornell University_2014 trang 153-157’
2.- Phỏng vấn
• Tài liệu bằng tiếng Anh “Oscar P. Fitzgerald ‘Interview with Commodore Ho Van Ky Thoai, VNN_Department Of The Navy_Naval Historical Center_ 20 September 1975” khoảng 18 trang.
• Tuyển Tập và Sách
- Tuyển tập Hải sử “Hải chiến Hoàng Sa” Tổng hội/ HQHH ấn hành 2004/2019 – USA
- Ủy ban nghiên cứu trận hải chiến Hoàng Sa. “Hải chiến Hoàng Sa 19-1-1974”- TH/HQ&HH/VNCH tháng 9-2010, USA.
• Báo chí
- BBC tiếng Việt: 15/12/2007, 19/01/2010 và 20/1/2014.     
- Việt Báo “Tuyết Mai_Phó Đề đốc Hồ Văn Kỳ- Thoại nói về trận Hải Chiến Hoàng Sa” 27/01/2014. (https://vietbao.com/a216445/tuyet-mai-pho-de-doc-ho-van-ky-thoai-noi-ve-tran-hai-chien-hoang-sa)
• Internet: Tuyết Mai 13/01/2008 và Tuyết Mai 13/01/2010.
• Paris By Night 91: Nguyễn Ngọc Ngạn phỏng vấn Phó Đề đốc Hồ văn Kỳ-Thoại_Jan 13, 2018.